Ανάπτυξη σχολικών μονάδων ως αυτοαναφορική διαδικασία βελτίωσης της οργανωσιακής μάθησης και νοημοσύνης: το παράδειγμα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας

Abstract

In the era of complexity, the rapid rates of growth, the expansion of the new technological environment, multiculturalism and the rapid increase in the available information and knowledge led to the development of science and the transformation of social structures, giving a new dimension to the demands for education and learning. The above have made the educational changes necessary for the effectiveness of the school. Undoubtedly, the educational change is an extremely complex process with multiple factors being engaged and intruded in its implementation. For this reason, the ability to understand and manage the phenomenon of the educational change requires focusing both on the micro-level of everyday interactivity among those involved in the educational practice, and the macro-level of the educational, social and political system, which is a subsystem. Having the systemic approach as a theoretical background and more specifically the theory of social systems of N. Luhmann, this thesis aims to "promote" a different viewpoint in the function of schools as learning organizations, which may result in: a. a revised school theory as a condition for the development of an effective planning process and the introduction of changes in education at a macrolevel and b. the release of organizational forces of the schools themselves at a microlevel. For the needs of this study, a categorical content analysis system was formed as a research tool for the systematic study of the legal framework of primary education in post-dictatorship Greece (1974-2016), aiming at investigating the systemic maturity of the Greek educational system as a whole. Utilizing the approach of H. Willke on "multiple complexity", the categories and subcategories of this system were the five dimensions of complexity (objective, social, temporal, operational, cognitive), which, in essence, are the levels of the "complex maturation" and operate as quality indicators of systems and organisms. However, it was found that -for the check of the results- the development of multi-methodological, research processes (triangulation) was the most appropriate. For this reason, apart from the qualitative and quantitative content analysis of the legal framework, the pumping of quality data was sought through the focus group method and formed a small group, composed of school management of elementary schools in Rhodes to explore their views on how the legislation imposes the educational changes and to what extent that they are perceived and implemented in greek, school reality. Taking into account that the research data both of the main research and the focus group manage to answer to the same research questions, the results confirm the research hypothesis, which emerged in the context of this thesis.

Στη σημερινή εποχή της πολυπλοκότητας, οι ταχύτατοι αναπτυξιακοί ρυθμοί, η επέκταση του νέου τεχνολογικού περιβάλλοντος, η πολυπολιτισμικότητα και η ραγδαία αύξηση των διαθέσιμων πληροφοριών και γνώσεων οδήγησαν στην εξέλιξη των επιστημών και στο μετασχηματισμό των κοινωνικών δομών, δίνοντας μια νέα διάσταση στις απαιτήσεις για εκπαίδευση και μάθηση. Τα παραπάνω κατέστησαν απαραίτητες τις εκπαιδευτικές αλλαγές για την αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας. Αδιαμφισβήτητα, η εκπαιδευτική αλλαγή αποτελεί μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία με ποικίλους παράγοντες να εμπλέκονται και να παρεισφρέουν στην πορεία της υλοποίησής της. Γι’ αυτό το λόγο, η δυνατότητα κατανόησης και διαχείρισης του φαινομένου της εκπαιδευτικής αλλαγής προϋποθέτει την εστίαση τόσο στο μικρο-επίπεδο της καθημερινής αλληλόδρασης μεταξύ των ατόμων που εμπλέκονται στην εκπαιδευτική πράξη, όσο και στο μακρο-επίπεδο του εκπαιδευτικού, αλλά και του κοινωνικού και του πολιτικού συστήματος, των οποίων αποτελεί υποσύστημα. Με θεωρητικό υπόβαθρο τη συστημική προσέγγιση και συγκεκριμένα τη θεωρία των κοινωνικών συστημάτων του N. Luhmann, η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στην «προώθηση» μιας διαφορετικής οπτικής της λειτουργίας των σχολικών μονάδων ως μανθανόντων οργανισμών, που ενδέχεται να οδηγήσει: α. σε μια αναθεωρημένη θεωρία σχολείου ως προϋπόθεση ανάπτυξης μιας αποτελεσματικής μεθόδου σχεδιασμού και εισαγωγής αλλαγών στην εκπαίδευση σε μακροεπίπεδο και β. στην απελευθέρωση οργανωσιακών δυνάμεων των ίδιων των σχολικών μονάδων σε μικροεπίπεδο. Για τις ανάγκες αυτής της μελέτης διαμορφώθηκε ως ερευνητικό εργαλείο ένα σύστημα κατηγορικής ανάλυσης περιεχομένου για τη συστηματική μελέτη των γραπτών κειμένων του νομοθετικού πλαισίου της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της μεταπολιτευτικής Ελλάδας (1974-2016), αποβλέποντας στη διερεύνηση της συστημικής ωριμότητας του ελληνικού, εκπαιδευτικού συστήματος στο σύνολό του. Αξιοποιώντας την προσέγγιση του H. Willke περί «πολλαπλής πολυπλοκότητας», τις κατηγορίες και υποκατηγορίες του εν λόγω συστήματος αποτέλεσαν οι πέντε διαστάσεις της πολυπλοκότητας (αντικειμενική, κοινωνική, χρονική, τελεστική, γνωσιακή), οι οποίες, στην ουσία, συνιστούν τα επίπεδα «πολυπλοκοτικής ωρίμανσης» και λειτουργούν ως δείκτες ποιότητας συστημάτων και οργανισμών. Ωστόσο, για τον έλεγχο των αποτελεσμάτων διαπιστώθηκε πως η ανάπτυξη πολυμεθοδικών, ερευνητικών διαδικασιών (τριγωνοποίηση) ήταν η καταλληλότερη. Για το λόγο αυτό, πέρα από την ποιοτική και ποσοτική ανάλυση περιεχομένου του νομοθετικού πλαισίου, επιδιώχθηκε η άντληση ποιοτικών δεδομένων μέσα από τη μέθοδο της ομάδας εστίασης (focus group) και συγκροτήθηκε μια μικρή ομάδα, απαρτιζόμενη από διευθυντές/τριες πολυθέσιων δημοτικών σχολικών μονάδων της νήσου Ρόδου, προκειμένου να διερευνηθούν οι απόψεις τους ως προς τον τρόπο που τα νομοθετήματα επιβάλλουν τις εκπαιδευτικές αλλαγές και το βαθμό που αυτά γίνονται αντιληπτά και εφαρμόζονται στην ελληνική, σχολική πραγματικότητα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ερευνητικά δεδομένα τόσο της κύριας έρευνας όσο και της ομάδας εστίασης επιτυγχάνουν να απαντήσουν στα ίδια ερευνητικά ερωτήματα, τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την ερευνητική υπόθεση, που αναδύθηκε στα πλαίσια της συγκεκριμένης διατριβής.