Οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι αντιλήψεις τους για την οργάνωση και διοίκηση του σχολείου

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας έρευνας αποτέλεσε ο εντοπισμός και η διερεύνηση βασικών χαρακτηριστικών της οργάνωσης και λειτουργίας του ελληνικού Δημοτικού σχολείου, από την οπτική και με κριτήριο μια εκδοχή του γραφειοκρατικού τύπου οργάνωσης και λειτουργίας ενός οργανισμού.Ο γραφειοκρατικός τύπος οργάνωσης και λειτουργίας αποτελεί, σύμφωνα με τον Weber, την ιστορική αναγκαιότητα και το λογικό αποτέλεσμα της εξέλιξης όλων των κοινωνικών οργανισμών και από τυπική, τεχνική άποψη, συνιστά τον πιο ορθολογικό τύπο οργάνωσης και λειτουργίας ενός οργανισμού. Στην παρούσα έρευνα, πλαίσιο διερεύνησης της οργάνωσης και λειτουργίας του σχολείου αποτελούν τα θεμελιώδη δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του γραφειοκρατικού τύπου οργάνωσης,όπως έχουν διατυπωθεί από ένα πλήθος θεωρητικών αναλύσεων και ερευνών της οργάνωσης και λειτουργίας του σχολείου. Από την οπτική αυτή, ο γραφειοκρατικός τύπος οργάνωσης και λειτουργίας αποτελεί ένα μεθοδολογικό όργανο το οποίο χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό εκείνων των οργανωτικών και λειτουργικών σχέσεων οι οποίες αποτυπώνουν και περιγράφουν την πραγματικότητα της οργανωτικής και λειτουργικής δομής του ελληνικού Δημοτικού σχολείου σήμερα.Η διερεύνηση του ζητήματος αυτού παρουσιάζει θεωρητικό ενδιαφέρον,δεδομένου ότι στην ελληνική βιβλιογραφία είναι ελάχιστες οι εμπειρικά τεκμηριωμένες αναλύσεις της οργάνωσης και λειτουργίας του ελληνικού Δημοτικού σχολείου και παράλληλα ένα πρακτικό ενδιαφέρον, αφού σύμφωνα με τα δεδομένα της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας, η γνώση της οργανωτικής και λειτουργικής πραγματικότητας του σχολείου και η τοποθέτηση των εκπαιδευτικών απέναντι σ' αυτή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό, βασικά στοιχεία της εφαρμογής εκπαιδευτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων στο σχολείο.Στη συλλογή και την ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων για την απάντηση των ερωτημάτων της έρευνας συνδυάστηκαν δύο μεθοδολογικές προσεγγίσεις και εφαρμόστηκαν αντίστοιχες κατά περίπτωση τεχνικές ανάλυσης.Σύμφωνα με την πρώτη μεθοδολογική προσέγγιση, συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν πηγές τεκμηρίων που συγκροτούν το θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας του ελληνικού Δημοτικού σχολείου, όπως έχει διαμορφωθεί με νομοθετικές ρυθμίσεις και διοικητικές πράξεις (διατάγματα και εγκύκλιες διαταγές με διαρκή ισχύ). Η δεύτερη μεθοδολογική πτυχή της προβληματικής καθόρισε το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή μιας εμπειρικής δειγματοληπτικής έρευνας σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με την οποία συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν πληροφορίες για τα γραφειοκρατικού τύπου οργανωτικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του σχολείου του ελληνικού δημοτικού σχολείου γενικά και του σχολείου στο οποίο υπηρετούσαν οι εκπαιδευτικοί κατά το χρόνο διεξαγωγής της έρευνας, για τις στάσεις των εκπαιδευτικών απέναντι στη γραφειοκρατική οργάνωση και λειτουργία του σχολείου και για επιλεγμένα ατομικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά τους.Τα κυριότερα συμπεράσματα της παρούσας έρευνας αναφέρονται στην οργανωτική και λειτουργική δομή του Δημοτικού σχολείου, η οποία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ιδιόμορφα γραφειοκρατική. Ο χαρακτηρισμός αυτός προκύπτει από το συνδυασμό δύο δεδομένων, τα οποία αφορούν θεμελιώδη χαρακτηριστικά της οργάνωσης και λειτουργίας του Δημοτικού σχολείου σήμερα. Πρώτο, μερικά βασικά χαρακτηριστικά της οργανωτικής και λειτουργικής δομής του Δημοτικού σχολείου συμπίπτουν με θεμελιώδη χαρακτηριστικά μιας γραφειοκρατικής οργάνωσης και λειτουργίας, ενώ άλλα, βασικά επίσης, χαρακτηριστικά της αποκλίνουν εμφανώς από ένα τέτοιο πρότυπο. Δεύτερο, ουσιαστικά στοιχεία εκείνων των χαρακτηριστικών της οργάνωσης και λειτουργίας του Δημοτικού σχολείου τα οποία συμπίπτουν με θεμελιώδη χαρακτηριστικά μιας γραφειοκρατικής οργάνωσης και λειτουργίας δεν είναι τυπικά θεσμοθετημένα, αλλά έχουν διαμορφωθεί άτυπα μέσα από την καθημερινότητα εκείνων των δραστηριοτήτων του σχολείου, οι οποίες πρωταρχικά αναπτύσσονται με επίκεντρο τη διδακτική πράξη. Η διδακτική πράξη μπορεί, σε τελευταία ανάλυση, να θεωρηθεί το οργανωτικό και λειτουργικό κύτταρο του σχολείου.Παράλληλα από μια αντίστοιχη ανάλυση των ευρημάτων της παρούσας έρευνας επισημάνθηκαν διαφοροποιήσεις στις περιγραφές της οργάνωσης και λειτουργίας των σχολείων στα οποία υπηρετούσαν οι εκπαιδευτικοί του δείγματος της έρευνας κατά το χρόνο διεξαγωγής της, ως προς τα βασικά γραφειοκρατικού τύπου χαρακτηριστικά τους. Οι περιγραφές αυτές διακρίνονται και ομαδοποιούνται σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες παρουσιάζουν μεταξύ τους στατιστικά σημαντικές διαφορές, ως προς την έκταση και τον συνδυασμό των θεμελιωδών χαρακτηριστικών μιας γραφειοκρατικής οργάνωσης και λειτουργίας. Η διαφοροποίηση και ομαδοποίηση των σχολείων ως προς τα χαρακτηριστικά και το επίπεδο της γραφειοκρατικής οργάνωσης και λειτουργίας τους δεν συναρτάται με το μέγεθος τους, όπως προσδιορίζεται από τη θεσμοθετημένη οργανικότητά τους. Μπορεί όμως, σύμφωνα με όλα τα δεδομένα, να αποδοθεί στον διευθυντή του σχολείου, ο οποίος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του οργανωτικού περιβάλλοντος και στη διαχείριση της καθημερινής λειτουργίας του σχολείου. Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι η γραφειοκρατικού τύπου οργανωτική και λειτουργική δομή του Δημοτικού σχολείου μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια δομή ποικιλόμορφα γραφειοκρατική.Τέλος, από μια ανάλυση των αξιολογικών κρίσεων των εκπαιδευτικών για την οργάνωση και τη λειτουργία του σχολείου στο οποίο υπηρετούσαν κατά το χρόνο διεξαγωγής της έρευνας προέκυψε ως συμπέρασμα μια γενικά θετική τοποθέτηση τους απέναντι στα βασικά χαρακτηριστικά μιας τυπικά γραφειοκρατικής οργάνωσης και λειτουργίας του σχολείου και εντοπίστηκε μια τάση υπέρ μιας μεγαλύτερης από την ήδη υπάρχουσα εισαγωγής γραφειοκρατικού τύπου στοιχείων στην οργάνωση και στη λειτουργία του σχολείου. Σύμφωνα μάλιστα με όλες τις ενδείξεις, οι εκπαιδευτικοί συσχετίζουν την «καλή» οργάνωση και λειτουργία του σχολείου με την ενσωμάτωση σ' αυτήν στοιχείων γραφειοκρατικού χαρακτήρα.Γενικεύοντας και με βάση μια συνθετική εκτίμηση των διαπιστώσεων και των συμπερασμάτων της παρούσας έρευνας, μπορεί να διατυπωθεί η θέση ότι κάθε θεωρητική προσέγγιση στην οργάνωση και τη λειτουργία του σχολείου επικεντρώνεται σε μία, αναδεικνύει μια και αποτελεί μια μόνο οπτική ανάλυσης και ερμηνείας της σχολικής πραγματικότητας.