Από την κριτική συνειδητοποίηση στην αλλαγή;: η εμπειρία μιας ομάδας αμοιβαίας μάθησης εκπαιδευτικών

Abstract

The present dissertation explores the experience of a mutual learning group of teachers, in terms of the participants’ raising of critical consciousness and potential shifts in their way of thinking and/or acting. This particular group was constituted in order to function as a context where the participants themselves could critically explore through reflective dialogue, the way in which they make sense of educational reality and their role in it. Taken-for-granted practices, background assumptions and the wider conditions within which they are shaped, are set at the focus of the joint investigation for them to become more open and receptive to critical reasoning and renegotiations of meaning. The research method consists of a combination of critical emancipatory and participatory action research. Emphasis shifts to the participants in the study, who are invited to critically re-examine dimensions of their reality, according to new perspectives emerging as the result of the joint investigation. In this way they are likely to be empowered and reinforced towards making more informed choices. The discussions that took place during the group meetings were recorded and transcribed and the written texts were analyzed within the framework of critical theory and a multidimensional theory of learning. The qualitative analysis performed on the written texts shows that the participants (teachers) were engaged in a mutual exchange of views and critical reflection concerning the genuineness and appropriateness of assumptions and practices. The discussions suggest that the various dimensions of school learning are poorly implemented and their interplay is inadequate. The findings indicate that the group served as an alternative communication space, which allowed the participants (a) to explore the meaning/s they attribute to educational reality and to their role in it and (b) to renegotiate alternative perspectives. There is, also, significant evidence about emerging shifts in their ways of thinking towards more inclusive interpretations, capable of leading to informed action. This study offers ideas for thinking about an alternative model of in-service teachers’ training. In Greece, such programs usually adopt a top-down approach. This study clearly shows the potential of a grassroots approach which allows teachers to undertake the responsibility of their own growth and improvement.

Η παρούσα διατριβή μελετά την εμπειρία μιας ομάδας αμοιβαίας μάθησης εκπαιδευτικών ως προς τη δυνατότητα προώθησης της κριτικής συνειδητοποίησης των συμμετεχόντων και πιθανών μετατοπίσεων στη σκέψη ή/και τη δράση τους. Σκοπός συγκρότησης της συγκεκριμένης ομάδας ήταν να λειτουργήσει ως ένα πλαίσιο, όπου οι ίδιοι οι συμμετέχοντες να εμπλακούν, μέσω του στοχαστικού διαλόγου, σε διεργασίες κριτικής διερεύνησης του τρόπου με τον οποίο νοηματοδοτούν την εκπαιδευτική πραγματικότητα και το ρόλο τους. Στο επίκεντρο της συλλογικής διερεύνησης τέθηκαν παγιωμένες πρακτικές, οι παραδοχές που τροφοδοτούν αυτές τις πρακτικές και οι ευρύτερες συνθήκες που τις διαμορφώνουν, καθιστώντας τες, έτσι, περισσότερο δεκτικές σε αμφισβήτηση και επαναπροσδιορισμούς. Η μέθοδος που υιοθετήθηκε για τη διεξαγωγή της έρευνας συνίσταται στο συνδυασμό κριτικής χειραφετητικής και συμμετοχικής έρευνας δράσης. Η έμφαση μετατοπίζεται στα ίδια τα υποκείμενα της έρευνας, τα οποία καλούνται να επανεξετάσουν κριτικά, υπό το φως νέων οπτικών, που προκύπτουν στο πλαίσιο της ομάδας, διαστάσεις της πραγματικότητας την οποία βιώνουν. Έτσι, μπορούν να ενδυναμώνονται ως προς το ρόλο τους και να ενισχύονται προς περισσότερο ενήμερες επιλογές. Τα ευρήματα της έρευνας προέκυψαν από την καταγραφή και απομαγνητοφώνηση των συζητήσεων κατά τη διάρκεια των συναντήσεων της ομάδας και τo γραπτό κείμενο αναλύθηκε από την ερευνήτρια από τη σκοπιά της κριτικής θεωρίας και της πολυδιάστατης μάθησης. Η ποιοτική επεξεργασία των ευρημάτων έδειξε ότι οι συμμετέχοντες στην ομάδα εκπαιδευτικοί ενεπλάκησαν στην αμοιβαία ανταλλαγή απόψεων και τον κριτικό στοχασμό σχετικά με την αυθεντικότητα και την καταλληλότητα παραδοχών και πρακτικών τους. Οι συζητήσεις υποδεικνύουν την ύπαρξη ελλειμμάτων στις διάφορες διαστάσεις της σχολικής μάθησης καθώς και στη μεταξύ τους διασύνδεση και αλληλεπίδραση. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η ομάδα λειτούργησε ως ένας εναλλακτικός χώρος επικοινωνίας, όπου τα μέλη της κατάφεραν να διερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο νοηματοδοτούν την εκπαιδευτική πραγματικότητα και το ρόλο τους και να διαπραγματευθούν εναλλακτικές οπτικές. Παρατηρούνται, επίσης, στοιχεία μετατόπισης της σκέψης τους προς περισσότερο περιεκτικές νοηματοδοτήσεις, ικανά να οδηγήσουν σε ενήμερη δράση. Η παρούσα έρευνα αναδεικνύει τη σημασία ενός εναλλακτικού μοντέλου επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Στην Ελλάδα, υιοθετούνται ‘από τα πάνω’ προσεγγίσεις. Στη μελέτη αυτή φαίνεται ξεκάθαρα το δυναμικό που ενυπάρχει σε μια από τη βάση προσέγγιση, που επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να αναλάβουν οι ίδιοι την ευθύνη για την ανάπτυξη και τη βελτίωσή τους.