Εκπαιδευτική ηγεσία και δημοκρατικές αξίες στο ελληνικό σχολείο: μια έρευνα σε σχολικές μονάδες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της περιφερειακής ενότητας Αιτωλοακαρνανίας

Abstract

Democracy is a political system that requires citizens with democratic principles, values and beliefs, and characteristics such as respect for the rights and freedoms of others, responsibility, acceptance of diversity, participation, dialogue and cooperation. The lack of these features not only weakens democracy, but also can put it at risk. Today, more and more, both in Western democratic societies and in the field of democratic theory and research, the need for strengthening and revitalizing democracy has become conscious. Especially, in a crucial period in which social inequalities and poverty have increased, and in addition, migratory flows have been intensified by urgent issues democratic rights and freedoms. Our country is in no way free of such problems and that is why it is imperative for the Greek State to react. It is admitted that the organization which could, as a matter of priority, contribute to the empowerment of democracy is school. As one of the key institutions of democratic development of a society, school must promote democratic values and principles aiming at the development of a democratic culture to students and prepare them as tomorrows’ democratic citizens. In this perspective, school administration can play a decisive role. Through the development of collaborative, participatory, democratic models of educational leadership, school administration could enhance democratic values and democratic ideals of students and teachers, transforming the school unit in a democratic learning community. The central question raised in this thesis is whether the Greek school promotes democratic values from school administration and teachers and whether or not the democratic educational leadership develops. For this purpose, we have applied both quantitative and qualitative research methods in this thesis. In particular, using as methodological tool the written questionnaire for all the principals of the secondary schools of the Aitoloakarnania Regional Unity and in a representative sample of teachers, we tried to investigate the attitudes of the school administration and the teachers and if, through these attitudes, democratic values, in terms of knowledge and practice, are promoted in school units. In addition, we conducted semi – structured interviews with principals of the surveyed population to investigate the attitudes of the school administration in the face of democratic values and the possible development of democratic leadership in the school, by seeking to combine the written questionnaire and semi-structured interviews to enhance the validity and credibility of the research results. According to the research results, we have come to the conclusion that there is a clear problem of understanding the concepts of the democratic educational leadership and its difference from the traditional school administration in the Greek school. For the most part, the principals identify these two concepts, while they perceive the educational leadership as an institutional entity that is exclusively associated with the role of the school principal. We notice that the majority of principals have considerable difficulties in developing the features of a democratic educational leadership in school unit. This means that the school administration is unable to promote democratic values in school units, which significantly prevents the development of democratic education in the Greek school.On the other hand, there is a strong tendency among teachers to adopt conservative attitudes and practices which usually promote socialization in the prevailing traditional values and formal rules of behavior of students, with the consequence of developing an autocracy or even a conformism towards the mode of operation of the school unit, that favors apathy and indifference to democratic pedagogical initiatives and interventions. So, teachers find it difficult to teach the students those democratic values and principles that are necessary for the development of a democratic ethics in the school unit. To conclude with, that the promotion of democratic values in secondary schools, particularly in school administration, is particularly deficient.

Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που απαιτεί πολίτες με δημοκρατικές αρχές, αξίες και πεποιθήσεις, και χαρακτηριστικά, όπως ο σεβασμός των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των άλλων, η ευθύνη, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η συμμετοχή, ο διάλογος και η συνεργασία. Η έλλειψη αυτών των χαρακτηριστικών όχι μόνο αποδυναμώνει τη δημοκρατία, αλλά μπορεί να τη θέσει ακόμα και σε κίνδυνο. Σήμερα, όλο και περισσότερο, τόσο στις δυτικές δημοκρατικές κοινωνίες όσο και στον χώρο της δημοκρατικής θεωρίας και έρευνας έχει γίνει συνείδηση η ανάγκη για ενδυνάμωση και αναζωογόνηση της δημοκρατίας, ειδικά σε μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικές ανισότητες και η φτώχεια έχουν αυξηθεί, και επιπλέον οι μεταναστευτικές ροές έχουν ενταθεί θέτοντας επιτακτικά ζητήματα δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η χώρα μας δεν είναι ουδόλως απαλλαγμένη από τέτοιου είδους προβλήματα και γι’ αυτό είναι επιτακτική ανάγκη η Ελληνική Πολιτεία να αντιδράσει. Είναι παραδεκτό ότι ο θεσμός που κατ’ εξοχήν θα μπορούσε να συμβάλει στην ενδυνάμωση της δημοκρατίας είναι το σχολείο. Ως ένας από τους βασικούς θεσμούς δημοκρατικής ανάπτυξης μιας κοινωνίας, το σχολείο οφείλει να προωθήσει τις δημοκρατικές αξίες και αρχές με κύριο στόχο την ανάπτυξη δημοκρατικής κουλτούρας στους μαθητές και την προετοιμασία τους ως αυριανών δημοκρατικών πολιτών. Στην προοπτική αυτή, η διοίκηση των σχολικών μονάδων μπορεί να διαδραματίσει έναν καθοριστικό ρόλο. Μέσα από την ανάπτυξη συνεργατικών, συμμετοχικών, δημοκρατικών μοντέλων εκπαιδευτικής ηγεσίας, η σχολική διοίκηση θα μπορούσε να ενισχύσει τις δημοκρατικές αξίες και τα δημοκρατικά ιδεώδη των μαθητών και των εκπαιδευτικών, μετασχηματίζοντας τη σχολική μονάδα σε μια δημοκρατική κοινότητα μάθησης.Το κεντρικό ερώτημα που τέθηκε στην εργασία αυτή είναι αν στο ελληνικό σχολείο προάγονται οι δημοκρατικές αξίες από τη σχολική διοίκηση και τους εκπαιδευτικούς, δηλαδή αν αναπτύσσεται ή όχι η δημοκρατική εκπαιδευτική ηγεσία.Για τον σκοπό αυτό, στην παρούσα εργασία εφαρμόσαμε τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές ερευνητικές μεθόδους. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας ως μεθοδολογικό εργαλείο το γραπτό ερωτηματολόγιο στο σύνολο των διευθυντών των σχολικών μονάδων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας και σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα εκπαιδευτικών, επιχειρήσαμε να ερευνήσουμε τις στάσεις της σχολικής διοίκησης και των εκπαιδευτικών και αν, μέσα από αυτές τις στάσεις, προωθούνται οι δημοκρατικές αξίες, σε επίπεδο γνώσεων και πρακτικών, στις σχολικές μονάδες. Επιπλέον, πραγματοποιήσαμε ημιδομημένες συνεντεύξεις σε διευθυντές του ερευνώμενου πληθυσμού, ώστε να διερευνήσουμε τις στάσεις της σχολικής διοίκησης απέναντι στις δημοκρατικές αξίες και στην ενδεχόμενη ανάπτυξη δημοκρατικής ηγεσίας στον χώρο της σχολικής μονάδας, επιδιώκοντας, μέσα από τον συνδυασμό του γραπτού ερωτηματολογίου και των ημιδομημένων συνεντεύξεων, να ενισχύσουμε την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των ερευνητικών αποτελεσμάτων της έρευνάς μας.Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, οδηγηθήκαμε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει σαφές πρόβλημα κατανόησης των εννοιών της δημοκρατικής εκπαιδευτικής ηγεσίας και της διαφοράς της από την παραδοσιακή σχολική διοίκηση στο Ελληνικό σχολείο. Στην πλειονότητά τους, οι διευθυντές ταυτίζουν τις δύο αυτές έννοιες, ενώ αντιλαμβάνονται την εκπαιδευτική ηγεσία ως θεσμική οντότητα που συνδέεται αποκλειστικά με τον ρόλο του διευθυντή της σχολικής μονάδας. Παρατηρούμε ότι η πλειονότητα των διευθυντών παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες στο να αναπτύξει τα χαρακτηριστικά μιας δημοκρατικής εκπαιδευτικής ηγεσίας στη σχολική μονάδα, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να προωθήσει τις δημοκρατικές αξίες και έτσι να παρεμποδίζεται σημαντικά η ανάπτυξη της δημοκρατικής εκπαίδευσης στο Ελληνικό σχολείο. Από την άλλη μεριά, παρατηρείται μια ισχυρή τάση μεταξύ των εκπαιδευτικών να υιοθετούν συντηρητικές στάσεις και πρακτικές που προάγουν συνήθως την κοινωνικοποίηση στις κυρίαρχες παραδοσιακές αξίες και τους επίσημους / τυπικούς κανόνες συμπεριφοράς των μαθητών, με συνέπεια να αναπτύσσεται ένας αυταρχισμός ή και ένας κομφορμισμός απέναντι στον τρόπο λειτουργίας της σχολικής μονάδας που ευνοεί την απάθεια και την αδιαφορία για δημοκρατικές παιδαγωγικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις. Έτσι, δυσκολεύονται να διδάξουν στους μαθητές εκείνες τις δημοκρατικές αξίες και αρχές που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη μιας δημοκρατικής ηθικής στη σχολική μονάδα.Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι η προαγωγή των δημοκρατικών αξιών στις σχολικές μονάδες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, κυρίως σε ότι αφορά τη σχολική διοίκηση, αποδεικνύεται ιδιαίτερα ελλειμματική.