Κοινωνία και σχολείο: το νέο κοινωνιολογικό πλαίσιο του πολυπολιτισμικού σχολείου στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Abstract

Education is an institution that reflects the culture and the socio-economic structures of a society to a large extent. At the same time it forms a mechanism for socialization and social control orientated not only towards the reproduction of the dominant structures, but also towards the stratified social relations in a society, thereby perpetuating social inequality.The present thesis examines this twin relationship between the function and role of the modern school, in relation to the particular socio-economic conditions experienced by immigrants in the host country. The final objective is to evaluate the main factors that contribute to the school attainment of children originating from different cultures and, by extension, to explore the possibilities and the educational opportunities that are available to them. The study mainly focuses on the intercultural school, both on theoretical and practical level, as it was found out not only by the review of the literature but also by the inquiring approach of its operation in Greece.The purpose of the thesis is to perform a detailed study and investigation of intercultural education with regard to its sociological dimension. Hence, the intercultural or multicultural Greek school is examined in two different directions: Firstly, the study examines the social factors that influence and determine the success or failure for the immigrants’ as well as co-ethnic returnees students’ education and secondly, it looks into the social status of these students and their place in society, as shaped by the degree to which they are accepted by the dominant population in the host country.The hypothesis of this thesis is based on the exploration of the current concepts concerning the new sociological framework, pertaining the effective operation of the Greek multicultural - intercultural school in the first grade of education. More specifically, it explores perceptions and opinions on the serious issues of social exclusion, stereotypes and racism, as well as the impact of socioeconomic factors that directly determine school reality. Moreover, the effectiveness of both the existing educational design and curricula for primary education are thoroughly analysed and investigated, so that the research gap can be filled in. Initially, the thesis investigates and analyses the concepts and terms which define the field of the study of intercultural education, the diverse concepts related to the role of school that have been globally argued and the problems and dilemmas put to ideological, ethical, and applied level.Subsequently, a series of socio-economic parameters defining the school performance of children who have not been socialised in the host societies are examined. Most of the carried out sociological analyses over the last fifty years have shown that school functions in a reproductive way, preserving socio-economic inequalities. Equal opportunities are difficult to be accomplished, no matter how balancing the school may be performing in this respect. Children enter education with diverse cultural, educational and social capital, because they come from unequal, educationally and socio-economically diverse environments. The absence of a coherent immigration policy has resulted in the exaggeration of racial prejudices and a gradual shift in public opinion to xenophobia. Even repatriated Greeks have encountered a multitude of problems during the process of their repatriation. If these categories are extended to include the indigenous cultural minorities, such as the Romani, the Pomaks and the Turkish-speaking Muslims, it is ascertained that the Greek society has already been transformed to a multicultural society and it should be treated as such by the official state bodies.Finally, in the light of the analysis of the above, an approach is made to the operating conditions of the so-called "intercultural school" in Greece. Major problems are identified with regard to the material infrastructure and the level of teacher training. It emerges that students, who speak different languages and belong to mixed levels of knowledge acquisition, attend the same classes. So, apart from the practical difficulties in teaching, this also the results in poor quality of the offered education. Regading the methodological part, the research was conducted gradually over the period of one year by quantitative data analysis in order to study a representative number of sample and the general trends presented thereby. To achieve the collection of primary data, structured interviews were used including different questionnaires for each "category" of the respondents who formed the target population for this study.In conclusion, the data analysis supports that education in Greece is only intercultural in name. In most cases, education is multicultural and its effectiveness depends almost exclusively on teachers’ qualifications. Greek society continues to appear unprepared for the serious issues of foreigners’ management, something evidenced by the perceptions (racism - xenophobia)concerning foreigners’ presence in the Greek society. The responsibilities of the state are directly related to the provision of equal opportunities, the training of teachers and the inadequate legal framework for the second generation immigrants.Finally, the main issue that should be discussed and directly implemented in Greek schools – intercultural and others – is bilingualism. Students originating from foreign countries should firstly feel accepted, in order to make an effort by themselves to be included into Greek society. However, this can only happen, if their cultural characteristics are respected, mainly their mother tongue, which constitutes the transfer code for everything taught in Greek school. Following this reason, the Greek school must necessarily become bilingual, and the greek language should be implemented as the second language for foreign students and not as the dominant language of instruction . Otherwise, the educational policy will continue to follow the assimilation model, whose failure has already been proven.

Η εκπαίδευση είναι ένας θεσμός που αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τον πολιτισμό και τις κοινωνικο-οικονομικές δομές μιας κοινωνίας. Παράλληλα , αποτελεί έναν μηχανισμό κοινωνικοποίησης και κοινωνικού ελέγχου, που είναι προσανατολισμένος όχι μόνο στο να αναπαράγει τις κυρίαρχες δομές, αλλά και τις διαστρωματικές κοινωνικές σχέσεις σε μια κοινωνία, διαιωνίζοντας με αυτόν τον τρόπο την κοινωνική ανισότητα. Η διατριβή εξετάζει αυτή τη διπλή σχέση μεταξύ της λειτουργίας και του ρόλου του σύγχρονου σχολείου, σε συνάρτηση με τις ιδιαίτερες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που βιώνουν οι μετανάστες στη χώρα υποδοχής. Τελικός στόχος είναι η αξιολόγηση των κυρίων παραγόντων που συμβάλλουν στη σχολική επίδοση των παιδιών διαφορετικών πολιτισμών και, κατ’ επέκταση , η διερεύνηση των δυνατοτήτων και των εκπαιδευτικών ευκαιριών που τους παρέχονται. Ως κεντρικός άξονας μελέτης επιλέγεται το διαπολιτισμικό σχολείο, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, όπως διαπιστώθηκε τόσο από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας όσο και από ερευνητική προσέγγιση της λειτουργίας του στην Ελλάδα.Σκοπός της διατριβής είναι η λεπτομερής μελέτη και διερεύνηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ως προς την κοινωνιολογική της διάσταση. Έτσι εξετάζεται το διαπολιτισμικό ή πολυπολιτισμικό ελληνικό σχολείο μέσα από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις:Πρώτον, την εξέταση των κοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν και καθορίζουν την επιτυχία ή μη της εκπαίδευσης των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών και, δεύτερον, τη μελέτη της κοινωνικής κατάστασης αυτών των μαθητών και τη θέση τους στην κοινωνία, όπως διαμορφώνεται από τον βαθμό αποδοχής τους από τα άτομα του κυρίαρχου πληθυσμού.Η υπόθεση της διατριβής στηρίζεται στη διερεύνηση των σημερινών αντιλήψεων για το νέο κοινωνιολογικό πλαίσιο, που αφορά στην αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του ελληνικού πολυπολιτισμικού – διαπολιτισμικού σχολείου στην πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα διερευνώνται αντιλήψεις και απόψεις που έχουν να κάνουν με σοβαρά θέματα κοινωνικού αποκλεισμού, στερεοτύπων και ρατσισμού, καθώς και της επίδρασης κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων, που προσδιορίζουν άμεσα τη σχολική πραγματικότητα. Επιπλέον, αναλύεται και διερευνάται ενδελεχώς η αποτελεσματικότητα του υπάρχοντος εκπαιδευτικού σχεδιασμού και των αναλυτικών προγραμμάτων για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, προκειμένου να καλυφθεί το ερευνητικό κενό.Αρχικά στη διατριβή ερευνώνται και αναλύονται οι έννοιες και οι όροι που προσδιορίζουν το πεδίο μελέτης της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, τις διαφορετικές αντιλήψεις που έχουν διατυπωθεί για τον ρόλο του σχολείου σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και στα προβλήματα και διλήμματα που τίθενται σε ιδεολογικό, δεοντολογικό και επίπεδο εφαρμογής.Στη συνέχεια εξετάζονται μία σειρά από κοινωνικο-οικονομικές παράμετροι που προσδιορίζουν τη σχολική επιτυχία των παιδιών που δεν έχουν κοινωνικοποιηθεί στις κοινωνίες υποδοχής. Οι περισσότερες κοινωνιολογικές αναλύσεις, τα τελευταία πενήντα χρόνια, έχουν αποδείξει ότι το σχολείο λειτουργεί αναπαραγωγικά ως προς τη διατήρηση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων. Η ισότητα ευκαιριών είναι ένας δύσκολος στόχος, όσο εξισορροπητικά και αν λειτουργεί το σχολείο. Τα παιδιά εισέρχονται στην εκπαίδευση με διαφορετικό πολιτισμικό, μορφωτικό και κοινωνικό κεφάλαιο, προερχόμενα από περιβάλλοντα με άνισο κοινωνικο-οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο.Η απουσία συγκροτημένης μεταναστευτικής πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα την έξαρση ρατσιστικών προκαταλήψεων και τη σταδιακή μεταστροφή της κοινής γνώμης σε ξενοφοβική. Ακόμα και οι Έλληνες παλιννοστούντες αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα κατά τον επαναπατρισμό τους. Αν προσθέσουμε σε αυτές τις κατηγορίες και τις γηγενείς πολιτισμικές μειονότητες , όπως είναι οι Τσιγγάνοι, οι Πομάκοι και οι τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι, διαπιστώνεται ότι η ελληνική κοινωνία έχει ήδη μετατραπεί σε πολυπολιτισμική και ως τέτοια θα πρέπει πλέον να αντιμετωπίζεται από τους επίσημους κρατικούς φορείς.Τέλος, υπό το πρίσμα ανάλυσης των προηγουμένων, προσεγγίζονται οι συνθήκες λειτουργίας του λεγόμενου «διαπολιτισμικού σχολείου» στην Ελλάδα. Διαπιστώνονται μεγάλα προβλήματα τόσο σε υλικοτεχνική υποδομή όσο και σε επίπεδο κατάρτισης των εκπαιδευτικών. Στις ίδιες τάξεις, διαπιστώνεται ότι φοιτούν μαθητές που μιλούν διαφορετικές γλώσσες και έχουν διαφορετικό επίπεδο γνώσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα , εκτός από τις πρακτικές δυσκολίες στη διδασκαλία, τη χαμηλή ποιότητα της προσφερόμενης εκπαίδευσης.Όσον αφορά στο μεθοδολογικό μέρος, η έρευνα διεξήχθη σταδιακά μέσα σε διάστημα ενός έτους μέσω της ποσοτικής μεθόδου ανάλυσης δεδομένων για τη μελέτη αντιπροσωπευτικού αριθμού δείγματος και τις γενικές τάσεις που εμφανίζει αυτό. Για τη συλλογή των πρωτογενών στοιχείων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των δομημένων συνεντεύξεων με τη χρήση ερωτηματολογίων, διαφορετικών για την κάθε «κατηγορία» ερωτηθέντων οι οποίοι αποτέλεσαν τον πληθυσμό της έρευνας.Συμπερασματικά, από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε κυρίως ότι η εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι κατ’ όνομα διαπολιτισμική. Είναι στις περισσότερες περιπτώσεις πολυπολιτισμική και η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τα προσόντα των εκπαιδευτικών. Η Ελληνική Κοινωνία συνεχίζει να εμφανίζεται ανέτοιμη στα σοβαρά θέματα διαχείρισης των αλλοδαπών και αυτό αποδεικνύεται από τις αντιλήψεις (ρατσισμός – ξενοφοβία) για την παρουσία τους στην Ελληνική Κοινωνία. Οι ευθύνες της πολιτείας σχετίζονται άμεσα με την παροχή ίσων ευκαιριών, την επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών και το ελλιπές νομικό πλαίσιο για τους μετανάστες δεύτερης γενιάς.Τέλος, το βασικότερο ζήτημα που θα πρέπει να συζητηθεί και να υλοποιηθεί άμεσα στα ελληνικά σχολεία – διαπολιτισμικά και μη – είναι η διγλωσσία. Οι μαθητές που προέρχονται από άλλες χώρες θα πρέπει πρώτα από όλα να αισθανθούν αποδεκτοί, προκειμένου να κάνουν και οι ίδιοι προσπάθεια για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Για να συμβεί αυτό, όμως, θα πρέπει να γίνουν σεβαστά τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, με κυρίαρχο τη γλώσσα τους, η οποία αποτελεί κώδικα μεταφοράς των όσων διδάσκονται στο ελληνικό σχολείο. Γι’ αυτό το λόγο, κρίνεται απαραίτητο το ελληνικό σχολείο να γίνει δίγλωσσο, με την ελληνική να αποτελεί τη δεύτερη γλώσσα για τους αλλοδαπούς μαθητές και όχι την κυρίαρχη. Σε αντίθετη περίπτωση, η εκπαιδευτική πολιτική ακολουθεί το αφομοιωτικό μοντέλο, η αποτυχία του οποίου έχει αποδειχθεί προ πολλού.