Η παιδαγωγική αξία της απτικής συμπεριφοράς στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: απόψεις εκπαιδευτικών για τη διδακτική λειτουργία του αγγίγματος

Abstract

During the teaching process many activities require tactile interaction between teachers and children. This tactile interaction between teachers and children as a channel of non-verbal communication appears as a part of the daily program of the educational process. The study of the functionality, intention and behavior of the teacher touching the child with his hand during the teaching process is the subject of this theoretical and research thesis. Its purpose is to present the views of elementary school teachers on the pedagogical dimensions of teachers' touch on these students during the teaching process. During the teaching process, the teacher's hand touching the fingers, palm, wrist/forearm, arm, shoulder, neck, head/hair, back and other parts of children bodies is observed with specific duration and feasibility. This physical or pedagogical touch as a positive pedagogical tool is used to calm, take care of, encourage, reward and guide children creating feelings of safety and trust which are beneficial for their emotional and social development, limiting their aggression and creating good interpersonal with their teacher. However, during the teaching process, one can observe the negative touch, which is used by the teacher as an instrument of punishment or reprimand, which leads to the limitation of individual freedoms, acts as a disciplinary tool, or may constitute an element of harassment to children. This negative touch of the teacher on the children may create feelings of insecurity and fear, causes terror, disturbance and anxiety, nervousness and aggression in the children. The results of this research, which are formed through the research methods and techniques of questionnaire, observation, and semi-structured interview, show that the teachers approach the children during the teaching process and touch them mainly with their hand on their shoulder and back and less on their fingers and head or hair. This touch is most of the times, instantaneous, lasting 1-2 seconds. The purpose of this touch is mostly to nurture, reward and guide children. In an evolving process such the one of teaching the child's touch on the teacher is also observed. According to common belief of the teachers, children touch their teacher when they are sad, needs help, want to feel safe and need guidance. The teacher's touch with their hand, as it highlighted in this doctoral thesis, creates in children feelings of safety and trust, mainly benefiting their emotional development. At the same time, it helps to build a mutual relationship between the teacher and the children. Teachers' opinions about the teacher's hand touching during the teaching process differ depending on the class they teach and their gender. Teachers who teach 1st grade and female teachers adopt the pedagogical touch more than teachers who teach 6th grade and male teachers. Finally, there are no significant differences as far as the age of the teachers, their years of service and their academic level are concerned.

Κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής λειτουργίας για την πραγματοποίηση αρκετών δραστηριοτήτων απαιτείται η ανάπτυξη απτικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Οι απτικές αυτές αλληλεπιδράσεις εμφανίζονται ως μέρος του καθημερινού προγράμματος της διδακτικής διαδικασίας. Η μελέτη της λειτουργίας, της πρόθεσης και της συμπεριφοράς του αγγίγματος του εκπαιδευτικού στο μαθητή, με το χέρι του κατά τη διδακτική διαδικασία, αποτελεί αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Σκοπός της διατριβής είναι να παρουσιαστούν οι απόψεις των εκπαιδευτικών γενικής αγωγής (ΠΕ70) δημοτικών σχολείων για τις παιδαγωγικές διαστάσεις του αγγίγματος, όταν αγγίζουν με το χέρι τους τους μαθητές κατά τη διδακτική διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, στην παρούσα διδακτορική διατριβή παρατηρείται το άγγιγμα του εκπαιδευτικού με το χέρι του στα δάχτυλα, την παλάμη, τον καρπό/πήχη, τον βραχίονα, τον ώμο, τον αυχένα, το κεφάλι/μαλλιά, την πλάτη και άλλα σημεία του σώματος των μαθητών/τριών, με συγκεκριμένη χρονική διάρκεια και σκοπιμότητα, κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής διαδικασίας. Το φυσικό (ή παιδαγωγικό) αυτό άγγιγμα, όπως ονομάζεται, χρησιμοποιείται συνήθως από τους εκπαιδευτικούς ως θετικό παιδαγωγικό μέσο, το οποίο ηρεμεί, φροντίζει, ενθαρρύνει, επιβραβεύει και καθοδηγεί τα παιδιά, δημιουργώντας σε αυτά συναισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης με θετικές επιπτώσεις στη συναισθηματική και κοινωνική τους ανάπτυξη, στον περιορισμό της επιθετικότητάς τους και στη δημιουργία καλών, διαπροσωπικών σχέσεων με τον/την εκπαιδευτικό τους. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής διαδικασίας μπορεί να παρατηρηθεί και το αρνητικό άγγιγμα, το οποίο εφαρμόζεται από τον/την εκπαιδευτικό ως μέσο τιμωρίας ή επίπληξης μαθητών/τριών. Το αρνητικό αυτό άγγιγμα μπορεί να περιορίζει τις ατομικές ελευθερίες, δρώντας ως πειθαρχικό μέσο ή ενδέχεται να εκλαμβάνεται ως στοιχείο σεξουαλικής παρενόχλησης στα παιδιά. Επίσης, μπορεί να δημιουργεί σε αυτά αισθήματα ανασφάλειας και φόβου, να προκαλεί τρόμο, αναστάτωση και άγχος, νευρικότητα και επιθετικότητα. Τα αποτελέσματα της έρευνας, τα οποία προκύπτουν μέσω των ερευνητικών μεθόδων και τεχνικών που εφαρμόστηκαν στην παρούσα διδακτορική διατριβή, δηλαδή του ερωτηματολογίου, της παρατήρησης και της ημιδομημένης συνέντευξης, αποκαλύπτουν ότι οι εκπαιδευτικοί πλησιάζουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της διδακτικής διαδικασίας και τα αγγίζουν με το χέρι τους, περισσότερο στον ώμο και στην πλάτη και λιγότερο στα δάχτυλα των χεριών τους, στο κεφάλι ή τα μαλλιά τους. Το άγγιγμα τις περισσότερες φορές είναι στιγμιαίο, δηλαδή χρονικής διάρκειας 1-2 δευτερολέπτων. Σκοπός του αγγίγματος του εκπαιδευτικού με το χέρι είναι κατά κύριο λόγο η φροντίδα, η επιβράβευση και η καθοδήγηση των παιδιών. Σε μια εξελισσόμενη διαδικασία όπως είναι η διδακτική, παρατηρείται, επίσης, το άγγιγμα του παιδιού στον/στην εκπαιδευτικό. Σύμφωνα με τις απόψεις των εκπαιδευτικών το παιδί αγγίζει τον/την εκπαιδευτικό όταν είναι στενοχωρημένο, όταν χρειάζεται φροντίδα, όταν θέλει να νιώσει ασφάλεια και όταν χρειάζεται καθοδήγηση. Το άγγιγμα του εκπαιδευτικού με το χέρι του, δημιουργεί στα παιδιά συναισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, ωφελώντας κυρίως τη συναισθηματική τους ανάπτυξη, όπως επισημαίνεται στη διδακτορική διατριβή. Παράλληλα, συμβάλλει θετικά στην οικοδόμηση αμοιβαίας σχέσης μεταξύ του εκπαιδευτικού με τους μαθητές/τριές του. Όπως διαπιστώνεται από την παρούσα έρευνα, οι απόψεις εκπαιδευτικών για το άγγιγμα ενός/μιας εκπαιδευτικού με το χέρι του/της κατά τη διδακτική διαδικασία διαφέρουν ανάλογα με την τάξη στην οποία διδάσκουν και το φύλο τους. Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στην Α΄ τάξη και οι γυναίκες εκπαιδευτικοί αποδέχονται το παιδαγωγικό άγγιγμα περισσότερο από τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στην ΣΤ΄ τάξη και τους άνδρες εκπαιδευτικούς. Τέλος, δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές σε σχέση με την ηλικία των εκπαιδευτικών, τα χρόνια υπηρεσίας και το μορφωτικό τους επίπεδο.