Στρατηγικές αντιμετώπισης άγχους σε παιδιά και εφήβους: η σχέση τους με άλλα χαρακτηριστικά τους και με αντίστοιχα χαρακτηριστικά και αντιλήψεις των γονέων τους

Abstract

This study is about understanding the coping strategies used during childhood andadolescence. Its purpose is to investigate those factors that may effect on the copingstrategies, either separately or together. Our main concern while studying the copyingstrategies is to focus on the system “parents-children”. Research questions that ariseare the following: How can children’s and adolescent’s coping strategies be predictedbased on a) their parents’ attitudes regarding their children’s coping strategies, b) theirparents’ own coping strategies, c) their parent’s personality, d) children’s andadolescent’s behaviour as well as their sufficiency (according to children’s andparents’ attitudes).The theoretical background is based on the systemic theory, according to whichcoping strategies can be described as a result from the interaction between children’sbehavior and their parents’ behavior. According to relative research, the way theparents react under stress situation is a better predictive factor for their children’ssame behaviour than the actual stress event. Emphasis is put on understanding theway that children’s and adolescents’ behaviour is related to the interaction in familysystem. This leads to a different way of appraisal and a shift from linear “causeeffect’’,to the study of the interaction between the family members’ at “here andnow” rather than viewing the person itself as the vector of the symptom.We investigate the hypothesis that the coping of children and adolescents is differentbetween the two age groups (aged 11 and 14) related to what their parents say aboutthis issue, also related to parents’ personality, as well as to parents’ coping.Moreover, we investigate the relation, if there is any, between the coping of childrenand adolescents and possible behavioural and psychological problems, as describedby the children and their parents.Additionally, we investigate which from these variables above can be emerged aspredictive factors for children’s coping (depended variable).The research design consists of two phases: In the first phase, the sample wascollected (354 children and adolescents, divided to two equal age groups) as well asone parent (the mother or the father) and the evaluation tools were selected. In thesecond phase, we investigated the interaction between independent variables andchildren’s coping and their predictive value on it.The results indicate that the age of the children has a significant effect on copingstrategies that children choose and they choose, approximately, the same copingstrategies as their parents. Age and gender differences that are found are the samewith the results of other relative Greek studies. Furthermore, there seems to be arelationship between non functional coping strategies, that children choose, anddysfunctional behavior, they show. Also, it seems that the parents have the same ideaswith their children about their children’s behavioral and psychological health. Last butnot least, there is positive relationship between parents’ personality traits and theirattitudes about their children’s behavioural and psychological health.As far as the independed variables’ predictive value on children’s coping strategiesis concerned, the results indicate that the children’s gender, their age, their attitudes,as well as their parents’ attitudes, about its social adequacy, the internal and externalbehaviours, father’s education and the parents’ coping strategies – especially theavoidance strategies- can predict children’s coping strategies. Parent’s copingstrategies have the more significant predictive value. Parents’ personality traits werenot significant.

Η παρούσα έρευνα ασχολείται με τη διερεύνηση των στρατηγικών αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων από παιδιά και εφήβους με σκοπό την ανίχνευση ποικίλων παραγόντων που μπορεί να επηρεάζουν, χωριστά ή σε συνάφεια, αυτές τις στρατηγικές. Πιο συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον στρέφεται στη μελέτη της αντιμετώπισης αγχωδών καταστάσεων σε σχέση με το σύστημα «γονείς- παιδιά». Η προβληματική τής παρούσας ερευνητικής μελέτης αφορά το εάν και πώς η αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων παιδιών και εφήβων («coping») μπορεί να προβλεφθεί από τις αντιλήψεις των γονέων για το «coping» των παιδιών τους, από το«coping» των ίδιων των γονέων, από την προσωπικότητα των γονέων, καθώς και από χαρακτηριστικά συμπεριφοράς των ίδιων των παιδιών και εφήβων. Η σχετική βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι, το πώς αντιδρούν οι γονείς, έχει καλύτερη προγνωστική αξία για τα παιδιά, σε σχέση με το τι πράγματι έχουν ζήσει τα παιδιά και για αυτό στην αξιολόγηση και ερμηνεία των ευρημάτων υιοθετείται η συστημική θεώρηση. Έμφαση, δηλαδή, δίνεται στην κατανόηση της συμπεριφοράς τού παιδιού/εφήβου σε σχέση με το οικογενειακό σύστημα με το οποίο βρίσκεται σε αλληλεπίδραση. Παρουσιάζεται, λοιπόν, αυτή η οπτική του οικογενειακού γίγνεσθαι,βάσει του συστημικού μοντέλου, που οδηγεί σε έναν διαφορετικό τρόπο αξιολόγησης μιας προβληματικής κατάστασης, από το γραμμικό σχήμα «αιτία –αποτέλεσμα», στην μελέτη της αλληλεπίδρασης των μελών της στον παρόντα χρόνο και όχι αποκλειστικά στη μελέτη του ατόμου ως φορέα του συμπτώματος.Εξετάζεται η υπόθεση ότι το «coping» παιδιών και εφήβων, δηλαδή ό,τι αναφέρουν τα παιδιά και οι έφηβοι για το άγχος τους και για το πώς το αντιμετωπίζουν,διαφοροποιείται στα δύο φύλα και στις δύο ηλικιακές ομάδες του δείγματος (Ε΄Δημοτικού και Β΄ Γυμνασίου) σε σχέση με τις αντιλήψεις των γονέων για το«coping» των παιδιών τους, σε σχέση με την προσωπικότητα των γονέων, καθώς και με το «coping» των ίδιων των γονέων. Περαιτέρω, εξετάζεται η συνάφεια του«coping» των παιδιών με πιθανά προβλήματα συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας,όπως αυτά αναφέρονται από τα ίδια τα παιδιά και τους γονείς τους.Επιπλέον, εξετάζεται το ποιες παράμετροι από τις παραπάνω (αντιλήψεις γονέων για το «coping» των παιδιών τους, για πιθανά προβλήματα συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας, το «coping» των ίδιων των γονέων, η προσωπικότητά τους, καθώς και η αυτοαναφορά των παιδιών και των εφήβων για πιθανά προβλήματά τους,συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας), μπορούν να λειτουργήσουν προβλεπτικά σε σχέση με το «coping» των παιδιών και των εφήβων.Το ερευνητικό σχέδιο αποτελείται από δύο φάσεις: Στην πρώτη φάση συγκεντρώθηκε το δείγμα της έρευνας, 365 παιδιά από δύο ηλικιακές ομάδες, Ε' Δημοτικού και Β΄ Γυμνασίου, σχεδόν ισόποσα κατανεμημένες, και οι γονείς των παιδιών αυτών (ο πατέρας ή η μητέρα) και καθορίστηκαν τα εργαλεία αξιολόγησης.Για την αξιολόγηση της εξαρτημένης μεταβλητής, του «coping» των παιδιών,χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα «Στρατηγικές Αντιμετώπισης Καταστάσεων Άγχους»-ΣΑΚΑ. Για την αξιολόγηση των υπόλοιπων ανεξάρτητων μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν γνωστά ερευνητικά εργαλεία προσαρμοσμένα στην ελληνική πραγματικότητα (Ερωτηματολόγιο συμπεριφοράς για εφήβους «Youth Self Report»-YSR, Ερωτηματολόγιο συμπεριφοράς παιδιών για γονείς «Children’s Behavior Check List»- CBCL, Ερωτηματολόγιο «Coping Orientations to Problems Experienced»-COPE και η κλίμακα προσωπικότητας ενηλίκων «Adjective CheckList-Five Factors»-ACL-FF. Στη δεύτερη φάση διερευνάται η αλληλεπίδραση των ανεξάρτητων μεταβλητών με την εξαρτημένη μεταβλητή και η προβλεπτική τους αξία για το «coping» των παιδιών/εφήβων.Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας τα παιδιά του δείγματος αφενός ακολουθούν στην επιλογή των στρατηγικών «coping» ό,τι τους υπαγορεύει η αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκονται, εύρημα συμβατό με προηγούμενα ευρήματα της σχετικής βιβλιογραφίας, και αφετέρου οι στρατηγικές «coping» που κυρίως χρησιμοποιούν είναι συμβατές με τις στρατηγικές «coping» που και οι γονείς τους επιλέγουν. Οι διαφορές φύλου που παρατηρούνται, επίσης, είναι συμβατές με παρόμοια ερευνητικά πορίσματα για διαφορές φύλου, καθώς και με πορίσματα διαφόρων επιστημών για πρακτικές ανατροφής και κοινωνικοποίησης στην ελληνική οικογένεια αλλά και στη διεθνή πραγματικότητα σε σχέση με τα φύλα. Περαιτέρω, σχετικά με θέματα συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας των παιδιών/εφήβων, φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ επιλογής μη λειτουργικών τρόπων «coping» και δυσλειτουργικών συμπεριφορικών εκδηλώσεων παιδιών και εφήβων, εξωτερικευμένων και εσωτερικευμένων. Σχετικά με τις αντιλήψεις των γονέων για το «coping» τωνπαιδιών τους και τα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς τους, παρατηρείται, σε γενικές γραμμές, σύμπτωση των αντιλήψεών τους με το τι δηλώνουν τα παιδιά για το«coping» τους και για θέματα συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας.Επιπλέον, παρατηρείται συνάφεια μεταξύ του τύπου προσωπικότητας και του«coping» των γονέων και των αντιλήψεών τους για την ψυχική υγεία, τη συμπεριφορά και το «coping» των παιδιών τους.Τέλος, σχετικά με την προβλεπτική αξία μεταβλητών, όπως οι αντιλήψεις γονέων για το «coping» των παιδιών τους, για πιθανά προβλήματα συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας, το «coping» των ίδιων των γονέων, η προσωπικότητά τους, καθώς και η αυτοαναφορά των παιδιών και των εφήβων για πιθανά προβλήματά τους,συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας, σε σχέση με το «coping» των παιδιών και των εφήβων, τα ευρήματα δείχνουν ότι τη μεγαλύτερη προβλεπτική αξία φάνηκε να έχουν οι αντιλήψεις των γονέων για το «coping» των παιδιών τους σε σχέση με τις αντίστοιχες αντιλήψεις των παιδιών τους. Περαιτέρω, και το φύλο των παιδιών/εφήβων φάνηκε να έχει προβλεπτική αξία, μικρότερη, σε σχέση με τις στρατηγικές «coping» (Απομόνωση, Αναζήτηση βοήθειας) που τα ίδια επιλέγουν.