Η συνομιλία των τεχνών: η αξιοποίηση των τεχνών στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Abstract

The aim of this thesis is to find an answer to the problem of literature reception in Secondary Schools in Greece by creating a new organizational and teaching context. In a dialogical setting, literature opens a conversation with other artistic “texts” (Theater, Cinema, Music, Painting) within the boundaries of the ‘language’ of art. Placing Literature in an interartistic context aims not only at the weaving of meanings and mutual elucidation, but also at the construction of the student’s cultural subjectivity.The thesis has two parts. The first part consists of a theoretical investigation that depicts the shift that has taken place in the recent decades concerning: a) the social context, b) the literary theory, c) the theories of Intelligence assessment, c) the educational and psychological models of learning. These changes lead to a new socio-cultural theory according to which knowledge is situated and “co-constructed” dialogically, through the interaction of the recipient and the context. This phenomenological placing of interpretation in the consciousness of the recipient, in combination with the problematic reception of literature in secondary schools, led to the idea of designing an alternative context of learning, in which the teaching of a literary text would be placed in an interartistic context within a learning community. The “paradigm” would not be the same for all learning communities as the setting would be determined by the dynamic interrelationship between the text, the teacher and the student community. This thesis has its theoretical roots in Bakhtin’s theory on dialogism, polyphony, addressivity, and the carnivalesque subversion of power relations. In this way, literature is percieved in the student’s consciousness, as an Art, among the other Arts [Theater, Cinema, Music, Drawing] and the school class is transformed into a community of readers of “aesthetic texts”, “texts” that are read as systems of meaning in constant conversation while they offer the possibility of multiple readings and interpretations.The second part of the thesis focuses on the research implementation. This part includes the results of the empirical research in Secondary Schools of the region of Heraklion in Crete. The data were collected with a mixed method, quantitative and qualitative implementing the method of triangulation. The analysis of the data led to the conclusion that the traditional – monological method of teaching is in need of change. According to both teachers’ and students’ views, the dialogue between artistic texts enhances the understanding and appreciation of literature along with the pleasure of reading. At the same time, it promotes the motivation of the students. Even though in the comparison of the two methods (the traditional and the alternative one, which involved Arts integration) the alternative seems to be more effective, there is a tendency pointing clearly to another direction, that is the combination of the methods and the recognition of the teacher as a central figure in the learning process.

Η διατριβή αυτή απαντά στο πρόβλημα της πρόσληψης του μαθήματος της Λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με την πρόταση ενός νέου οργανωτικού και διδακτικού πλαισίου. Στο νέο αυτό διαλογικό πλαίσιο, η Λογοτεχνία συνομιλεί με τα άλλα καλλιτεχνικά κείμενα (Θέατρο, Κινηματογράφο, Μουσική, Εικαστικά), ως γλώσσα της Τέχνης. H τοποθέτηση της Λογοτεχνίας σε ένα διακαλλιτεχνικό συγκείμενο στοχεύει όχι μόνο στη νοηματοδότηση του κειμένου, αλλά και στη συγκρότηση της πολιτισμικής υποκειμενικότητας του μαθητή. Η διατριβή διαρθρώνεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο, στο οποίο περιγράφονται οι μετατοπίσεις που έχουν συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες και αφορούν τους παρακάτω χώρους: α) το κοινωνικό «συγκείμενο», β) τη θεωρία της Λογοτεχνίας γ) τη θεώρηση της νοημοσύνης, δ) το παιδαγωγικό - ψυχολογικό μοντέλο μάθησης. Οι μεταστροφές αυτές οδήγησαν σε μια νέα κοινωνικοπολιτισμική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η γνώση «κατασκευάζεται» εντός της προσλαμβάνουσας συνείδησης, μέσα από την αλληλεπίδραση του υποκειμένου με το κοινωνικό συγκείμενο. Η φαινομενολογική αυτή τοποθέτηση της ερμηνείας, σε συνδυασμό με την προβληματική πρόσληψη της σχολικής Λογοτεχνίας, οδήγησαν στην ιδέα σχεδιασμού ενός εναλλακτικού περιβάλλοντος μάθησης, στο οποίο η διδασκαλία του λογοτεχνικού κειμένου εντάσσεται σε ένα διαλογικό - διακαλλιτεχνικό πλαίσιο συνομιλίας. Το μοντέλο αυτό δεν είναι ενιαίο αλλά καθορίζεται από τη δυναμική αλληλεπίδραση του κειμένου, του εκπαιδευτικού και της μαθητικής κοινότητας. Η πρόταση αυτή συνομιλεί με τις θεωρητικές συλλήψεις του Bakhtin σχετικά με τη διαλογικότητα, την πολυφωνία, την απευθυντικότητα [addressivity] και την καρναβαλική ανατροπή των σχέσεων εξουσίας. Με αυτόν τον τρόπο, η Λογοτεχνία προσλαμβάνεται από τους μαθητές ως Τέχνη ανάμεσα στις άλλες Τέχνες (Θέατρο, Κινηματογράφο, Μουσική, Εικαστικά) και η σχολική τάξη μετατρέπεται σε κοινότητα αναγνωστών αισθητικών κειμένων, κειμένων που αντιμετωπίζονται ως συστήματα σημασίας, συνομιλούν και προσφέρουν τη δυνατότητα για πολλαπλές αναγνώσεις. Το δεύτερο μέρος της διατριβής αποτελεί την έρευνά μας. Στο μέρος αυτό, καταγράφηκαν τα αποτελέσματα από την εμπειρική έρευνα πεδίου που πραγματοποιήθηκε σε σχολεία του Νομού Ηρακλείου, με μεικτή μέθοδο συνάρθρωσης των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων. Κατά την επεξεργασία των δεδομένων, εφαρμόστηκε η μέθοδος της τριγωνοποίησης. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων έδειξε την ανάγκη αλλαγής, που βιώνουν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές σχετικά με την παραδοσιακή-μονολογική μέθοδο διδασκαλίας του μαθήματος της Λογοτεχνίας. Ο διάλογος των Τεχνών συνεισφέρει σημαντικά στην κατανόηση των κειμένων και στην αισθητική απόλαυση, και παράλληλα συμβάλλει στην ενεργητική συμμετοχή των μαθητών. Αν και η αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας με την αξιοποίηση των Τεχνών φαίνεται μεγαλύτερη, ταυτόχρονα καταγράφεται η ανάγκη της σύνθεσης της παραδοσιακής με τις εναλλακτικές μεθόδους και η αναγνώριση της κεντρικής θέσης του εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση του μαθησιακού κλίματος.