Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και το μάθημα της μουσικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση: η κριτική διδασκαλία

Abstract

During the last decades in the Syllabus and within the educational field in general, the importance of developing critical thinking skills as a means of learning is greatly emphasized. This is in contrast to the knowledge-oriented way of learning implemented until today. The development of critical thinking skills should be systematic in order to be effective. Such skills seem important for music classes at schools. Music classes in Greece are taught in high schools once a week and aim not only at knowledge but mostly at creating stances and attitudes on music and culture. Moreover through the expression of personal feelings within creative projects, critical thinking development methodology arms pupils with skills and interest for further involvement with music. E. Matsagouras’s Programme on teaching pupils about Critical Thinking emphasizes on the development of critical thinking skills based on Vygotsky’s and Piaget’s theories of learning and development. Matsagouras’s Programme has already been implemented in Primary and Secondary Education in Greece and has also been the basis for this particular music lesson research. In this research participated 295 pupils from four High Schools in rural areas in Greece. The aim of the research was to explore whether a critical thinking development programme could be adapted within a music lesson and develop pupils’ critical thinking skills on music. Research methods used were the implementation and control group (for schools), group and case study (for pupils). In group study, the researcher investigated the development of critical thinking skills of the 8 classes of the implementation group. 16 pupils (two of each class) participated in case studies. Other methodological tools included: researcher diary, researcher tape recordings, questionnaires for pupils, discussions and participant observation. Content analysis was generally used. The research started in November 2002 and was concluded in May 2003. The results can be summarized in the following: (a) the Critical Teaching Programme can be adapted within music lessons, increasing pupil’s interest on music and enhancing their participatory skills (b) pupils of both the control and the implementation group developed their critical thinking skills: the case was more so though for pupils in the implementation group (c) the development of critical thinking skills is different in each pupil and depends mostly on each child’s own culture, background and knowledge level (d) the enhancement of critical thinking skills is directly related to metacognition.

Τις τελευταίες δεκαετίες στον εκπαιδευτικό χώρο και στα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών υπογραμμίζεται ιδιαίτερα η σπουδαιότητα της καλλιέργειας δεξιοτήτων Κριτικής Σκέψης (Critical Thinking Skills) ως μέσο μάθησης, σε αντιδιαστολή με τη γνωσιοκεντρική προσέγγιση μάθησης, που είχε καθιερωθεί μέχρι σήμερα. Η καλλιέργεια των δεξιοτήτων αυτών απαιτεί συστηματικότητα, προκειμένου να είναι αποτελεσματική. Για το μάθημα της Μουσικής στο σχολείο, μια τέτοιου τύπου οπτική της μαθησιακής διαδικασίας προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη. Καθότι το συγκεκριμένο μάθημα διδάσκεται στο Γυμνάσιο μία ώρα την εβδομάδα και στοχεύει όχι μόνο στην παροχή γνώσεων, αλλά κυρίως στη δημιουργία στάσεων και έξεων σε θέματα μουσικής και πολιτισμού καθώς και στην έκφραση συναισθημάτων μέσω των δημιουργικών εργασιών, η ανάπτυξη της Κριτικής Σκέψης στους μαθητές δίνει τα εφόδια για την περαιτέρω ενασχόλησή τους με τη μουσική. Το Πρόγραμμα της Κριτικής Διδασκαλίας (Teaching of Critical Thinking) του Η. Ματσαγγούρα, επιχειρεί την καλλιέργεια δεξιοτήτων Κριτικής Σκέψης, στηριζόμενο στις θεωρίες μάθησης και ανάπτυξης των Vygotsky και Piaget. Το γεγονός ότι έχει εφαρμοστεί στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αποτέλεσε την αφόρμηση για την εφαρμογή του συγκεκριμένου προγράμματος στο μάθημα της Μουσικής.Σκοπός της έρευνας είναι να αποδειχθεί, ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες απαιτήσεις του μαθήματος και καλλιεργεί τις δεξιότητες Κριτικής Σκέψης των μαθητών για τη μουσική. Στη έρευνα συμμετείχαν 295 μαθητές από τέσσερα Γυμνάσια αγροτικής περιοχής. Ως μέθοδοι έρευνας χρησιμοποιήθηκε η πειραματική έρευνα, χωρίζοντας τα σχολεία σε δύο ισοδύναμες ομάδες (πειραματική και ελέγχου), η ομαδική και ατομική μελέτη περίπτωσης. Στην ομαδική μελέτη περίπτωσης εξετάσθηκε η εξέλιξη των δεξιοτήτων Κριτικής Σκέψης των οκτώ τμημάτων που ανήκαν στην πειραματική ομάδα και για την ατομική, επιλέχθηκαν δύο μαθητές από κάθε τμήμα (16 μαθητές). Το ημερολόγιο, η μαγνητοφώνηση, το ερωτηματολόγιο, οι συζητήσεις και η συμμετοχική παρατήρηση ήταν τα απαραίτητα μεθοδολογικά εργαλεία που συγκέντρωσαν τα στοιχεία εκείνα, που οδήγησαν στην εξαγωγή των αποτελεσμάτων. Δεδομένου ότι οι ερωτήσεις των ερωτηματολογίων ήταν ανοιχτές, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της Ανάλυσης Περιεχομένου (Content Analysis). Η έρευνα ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2002 και ολοκληρώθηκε το Μάιο του 2003. Τα αποτελέσματά της συνοψίζονται στα ακόλουθα: α) το πρόγραμμα της Κριτικής Διδασκαλίας μπορεί να εφαρμοστεί στο μάθημα της Μουσικής, εγείροντας διαρκώς το ενδιαφέρον των μαθητών για τη μουσική και αυξάνοντας της συμμετοχικότητά τους (participatory skills), β) οι μαθητές και των δύο ομάδων ανέπτυξαν δεξιότητες Κριτικής Σκέψης, περισσότερο όμως, εκείνοι της πειραματικής ομάδας, γ) η καλλιέργεια δεξιοτήτων Κριτικής Σκέψης έχει διαφορετικό ρυθμό σε κάθε μαθητή, ρυθμός ο οποίος εξαρτάται, κυρίως, από το ευρύτερο γνωστικό του επίπεδο και δ) η καλλιέργεια δεξιοτήτων Κριτικής Σκέψης συνδέεται άμεσα με την καλλιέργεια μεταγνωστικών δεξιοτήτων (metacognitive skills).