Λεκτικές αλληλεπιδράσεις στην προσχολική εκπαίδευση: μία συνεργατική έρευνα - δράση για την ενίσχυση της παιδαγωγικής του διαλόγου

Abstract

The aim of this thesis is the study of verbal interactions among early childhood teachers and young children in early childhood education and the investigation of the effectiveness of the strategies and processes to support teachers in the improvement of their dialogic practices during the learning process. The particular research utilizes data from a collaborative action research, with eight early childhood (EC) teachers that lasted one year and included individual interviews with EC teachers, group meetings, taped recordings of their dialogic practices, and individual interviews and drawings by the children. As an analytical approach we adopted a) Grounded Theory based on a constant comparative analysis of data thoughout the process of action-research concerning the changes in beliefs and practices of EC teachers and b) a qualitative and quantitative content analysis comparing the the kind of questions, feedback, pedagogical practices in dialogue based on the recorded activities of each EC teacher.Data analysis showed that EC teachers’ beliefs concerning the objectives of early childhood education, their role and the role of children in the educational process, influence considerably both their beliefs regarding the meaning and the process of dialogue and their dialogic practices in the classroom. More specifically, it was realized that, even if EC teachers’ initial understandings of dialogue were differentiated, their dominant beliefs related to children’s acquisition of knowledge and rule learning, rather than children’s participation in the construction of knowledge and the formation of everyday learning. EC teachers’ initial practices were similar and involved more closed questions that did not activate children’s higher cognitive processes and led to an accumulative verbal interaction between the teacher and the children, limiting the opportunities for children to be involved in exploratory dialogue. However, EC teachers’ beliefs and dialogic practices, that participated in the collaborative action research improved through their support on a theoretical, research and reflective level. The thesis presents the processes of supporting teachers, their gradual changes in their beliefs and practices as well as the results of action research, based on a recorded differentiation of their practices throughout the year and EC teachers’ and children’s opinions. The results of this research are discussed in the frame of teachers’ professional learning aiming at the improvement of their educational work, through EC teachers’ support to revisit their beliefs and practices regarding the dialogic process and the learning. The value of research is related with a specific methodological approach to encourage the active role of teachers and enhance the opportunities to reflect upon and revisit their practices and beliefs based on democratic educational practices, in oder to improve professionally.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη του είδους των λεκτικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ νηπιαγωγών και παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση αλλά και η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των στρατηγικών - διαδικασιών υποστήριξης των εκπαιδευτικών, με σκοπό τη βελτίωση των διαλογικών πρακτικών τους κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Η συγκεκριμένη έρευνα αξιοποιεί δεδομένα από μια συνεργατική έρευνα δράσης, με οκτώ νηπιαγωγούς, που διήρκεσε ένα χρόνο και συμπεριέλαβε ατομικές συνεντεύξεις με τις νηπιαγωγούς, ομαδικές συναντήσεις, μαγνητοφωνημένες καταγραφές των διαλογικών πρακτικών τους και ατομικές συνεντεύξεις και ζωγραφιές από τα παιδιά. Ως μέθοδο προσέγγισης του ερευνητικού ζητήματος και της ανάλυσης των δεδομένων υιοθετήθηκε: α) η θεμελιωμένη θεωρία (Grounded Theory), στη βάση μιας συνεχούς συγκριτικής ποιοτικής ανάλυσης των δεδομένων, πάνω στη διαδικασία της έρευνας δράσης και στις αλλαγές στις πεποιθήσεις και στις πρακτικές των νηπιαγωγών και β) η ποιοτική και ποσοτική ανάλυση περιεχομένου, συγκρίνοντας το είδος των ερωτήσεων, της ανατροφοδότησης, των παιδαγωγικών πρακτικών στο διάλογο στις μαγνητοφωνημένες δραστηριότητες για κάθε νηπιαγωγό. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε πως οι πεποιθήσεις των νηπιαγωγών σχετικά με τους σκοπούς της προσχολικής εκπαίδευσης, το ρόλο τους και το ρόλο των παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία, επηρεάζουν σημαντικά τόσο τις πεποιθήσεις τους για το νόημα και τη διαδικασία του διαλόγου όσο και τις διαλογικές πρακτικές τους στην τάξη. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι, αν και οι αρχικές κατανοήσεις των νηπιαγωγών για το διάλογο διαφοροποιήθηκαν, οι κυρίαρχες πεποιθήσεις τους, συνδέονταν με την απόκτηση συγκεκριμένης γνώσης και την εκμάθηση των κανόνων στη συζήτηση, παρά με τη συμμετοχή των παιδιών στην συν-κατασκευή της γνώσης και τη διαμόρφωση της καθημερινής τους μάθησης. Οι αρχικές πρακτικές των νηπιαγωγών, οι οποίες ήταν παρόμοιες, περιελάμβαναν περισσότερο κλειστές ερωτήσεις, που δεν ενεργοποιούσαν τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες των παιδιών και οδηγούσαν σε μια συσσωρευτική λεκτική ανταλλαγή μεταξύ του εκπαιδευτικού και των παιδιών, περιορίζοντας έτσι τις ευκαιρίες των παιδιών για να εμπλακούν σε έναν διερευνητικό διάλογο. Παρόλα αυτά, τόσο οι πεποιθήσεις όσο και οι διαλογικές πρακτικές των νηπιαγωγών που συμμετείχαν στην έρευνα-δράση βελτιώθηκαν μέσω της υποστήριξης τους σε θεωρητικό, ερευνητικό και στοχαστικό επίπεδο. Στην έρευνα παρουσιάζονται οι διαδικασίες υποστήριξης των εκπαιδευτικών και οι σταδιακές μετατοπίσεις των πεποιθήσεων και πρακτικών τους. Παρουσιάζονται επίσης τα αποτελέσματα της έρευνας-δράσης σύμφωνα την καταγεγραμμένη διαφοροποίηση των πρακτικών τους στην πορεία της έρευνας-δράσης αλλά και τις απόψεις των ίδιων των νηπιαγωγών και των παιδιών.Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας συζητιούνται στο πλαίσιο της επαγγελματικής μάθησης των εκπαιδευτικών με σκοπό τη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου μέσω της επανατοποθέτησης των εκπαιδευτικών σχετικά με τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές τους για τη διαλογική διαδικασία και τη μάθηση.Η αξία της έρευνας σχετίζεται με μία συγκεκριμένη μεθοδολογική πρόταση ενίσχυσης του ενεργητικού ρόλου των εκπαιδευτικών και των ευκαιριών για να αναστοχαστούν και να επαναξιολογήσουν τις πρακτικές και τις θεωρίες τους με βάση τις δημοκρατικές εκπαιδευτικές πρακτικές, προκειμένου να βελτιωθούν επαγγελματικά.