Εγγραμματισμός στην παιδική ηλικία: πρακτικές ανάγνωσης και γραφής στην οικογένεια και το σχολείο

Abstract

The present doctoral thesis adopts the theoretical framework developed by Emilia Ferreiro in relation to children’s conceptions of writing in early childhood. It focuses on the development of children’s conception of writing and reading and examines the relation between the different levels in these conceptions in relation to literacy practices in the nursery schools and primary schools they had attended as well as in their family context.More specifically the study looks into the relationship between the level of the children’ s, in the research sample, initial conceptions upon entering formal teaching and their later writing productions at the end of the first year of primary school as well as at the end of the first trimester of the second year of primary school. The study examines factors that contribute to the construction of children’s early conceptions of writing and their importance to the development of children’ s literacy.The study was developed in the course of two consecutive school years, in three kindergarten classes and an elementary school of Agrinio at Aitoloakarnania.The questions raised by the study are as follows:a) Are the differences observed at the level of the children’ s conceptions on writing related to the literacy approaches experienced in the context of their kindergarten education? b) Are the differences in the children’ s conceptions recognized and taken into consideration in the planning practices by their teachers in the context of the first year of primary school? c) Is the children’s 'involvement' and ‘ wellbeing' [(Leuven Involvement Scale-LIS, Leuven Scale for Well-being, (Laevers, 2004)] in the teaching/learning process related to the level of writing that the children had acquired when they entered primary school c) Is the way teachers interact with children, their ‘style’, related to the children’s ‘ involvement’ and ‘wellbeing’ [Adult Style Observation Schedule-ASO- (Laevers, 2004)] d) Does the level of the children’ s conceptions of writing upon entering primary school relate to the educational level of their parents?e) Are the literacy home practices related to the educational level of the parents?The analysis of the results has shown that there are significant differences in the children’ s conceptions of writing upon entry at primary school and that their progress in writing in the course of the first year of primary school and in the early part of the second year relates to the initial level of their conceptions Furthermore, a positive co-relation has been observed between the level of children’s conception of writing upon entry in the primary school and the literacy approach adopted in the kindergarten. In addition it was found that a greater number of children with a pre-syllabic conceptions of writing came from mothers and/or fathers with low educational level (primary school graduates).An important factor in the progress of children appeared to be the quality of the teaching/learning process as studied by assessments in children’s ‘involvement’ and ‘well-being’ as well as of estimates on the teacher’ s ‘style' in this process.The home literacy practices were shaped largely by the practices applied in the kindergarten literacy practices. Although modern educational approaches are positively related to the level of children’s conceptions of writing upon entering primary school, these children experienced a strong discontinuity between the nursery school practices ans those faced upon entering Primary School.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή κινείται στο θεωρητικό πλαίσιο των αρχών της προσέγγισης που έχει αναπτυχθεί από την Emilia Ferreiro σε σχέση με την εννοιολόγηση του γραπτού λόγου στην πρώιμη παιδική ηλικία. Επικεντρώνεται στην εξέλιξη των εννοιολογήσεων των παιδιών για το γραπτό λόγο, μελετώντας τόσο τις πρακτικές γραφής και ανάγνωσης στο σχολείο όσο και στο σπίτι. Ειδικότερα, η έρευνα επιδιώκει να διερευνήσει τη σχέση του επιπέδου εννοιολόγησης που διαμορφώνουν τα παιδιά πριν από την έναρξη της τυπική διδασκαλίας του γραπτού λόγου με τη μετέπειτα σχολική τους πορεία στην Α΄ δημοτικού και στην αρχή της Β΄ δημοτικού. Μελετά επίσης τους παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση των πρώιμων εννοιολογήσεων των παιδιών για το γραπτό λόγο και τη σημασία τους στην εγγραμματιστική πορεία των παιδιών. Η έρευνα εφαρμόστηκε σε δύο διαδοχικά σχολικά έτη σε τρία τμήματα νηπιαγωγείων και σε ένα δημοτικό σχολείο του Αγρινίου, στην ΑιτωλοακαρνανίαΣτην προσπάθεια διερεύνησης του επιπέδου εννοιολόγησης του γραπτού λόγου των παιδιών και των παραγόντων που συμβάλλουν στη διαμόρφωσή του συγκροτήθηκαν τα εξής ερωτήματα:1) Υπάρχει διαφοροποίηση στο επίπεδο εννοιολόγησης γραπτού λόγου των παιδιών που προέρχονται από νηπιαγωγεία με διαφορετικές προσεγγίσεις στο γραπτό λόγο; Αν υπάρχει διαφοροποίηση: • συμβάλλει στην εξελικτική πορεία εγγραμματισμού των παιδιών; • αναγνωρίζεται και λαμβάνεται υπόψη στον προγραμματισμό των πρακτικών από τις εκπαιδευτικούς της Α΄ δημοτικού; 2) Η διαφοροποίηση του επιπέδου στις γραφές των παιδιών αντικαθρεφτίζεται στα σχολικά κείμενα των παιδιών;3) Η ‘εμπλοκή’ και η ‘συναισθηματική ευημερία’ των παιδιών [(Leuven Involvement Scale-LIS, Leuven Scale for Well-being,(Laevers,2004)] στη διδακτική/μαθησιακή διαδικασία συνδέεται με το επίπεδο γραφής που είχαν τα παιδιά κατά την είσοδό τους στο δημοτικό σχολείο; 4) Ο τρόπος που αλληλεπιδρούν οι εκπαιδευτικοί με τα παιδιά, το ‘στυλ’ των εκπαιδευτικών [σύμφωνα με την η κλίμακα Adult Style Observation Schedule-ASO-(Laevers,2004)]συνδέεται με την ‘εμπλοκή’ και τη ‘συναισθηματική ευημερία’ των παιδιών; 5) Υπάρχει σχέση ανάμεσα στο επίπεδο εννοιολόγησης του γραπτού λόγου των παιδιών κατά την είσοδο στο δημοτικό σχολείο με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων τους;6) Οι πρακτικές γραφής και ανάγνωσης στο σπίτι συνδέονται με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων ή/και με τις πρακτικές του σχολείου;Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στα παιδιά ως προς το επίπεδο γραφής και ανάγνωσης κατά την είσοδο στο δημοτικό σχολείο και πως οι ικανότητες γραπτού λόγου που αναπτύσσουν και η εξελικτική τους πορεία στην Α΄ δημοτικού και στην αρχή της Β΄ δημοτικού συνδέεται με αυτές και ιδιαίτερα έντονα με τις προσυλλαβικές εννοιολογήσεις. Επίσης αναδείχθηκε μια σαφής τάση συσχέτισης επιπέδο εννοιολόγησης του γραπτού λόγου κατά την είσοδο στο δημοτικό σχολείο και της παιδαγωγικής προσέγγισης για το γραπτό λόγο στο νηπιαγωγείο με τη σύγχρονη παιδαγωγική προσέγγιση να οδηγεί σε πιο θετικά αποτελέσματα. Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι μεγαλύτερη συχνότητα παιδιών με προσυλλαβικού επιπέδου γραφές είχαν μητέρες ή/και πατέρες με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (απόφοιτοι δημοτικού σχολείου) .Σημαντικός παράγοντας στην εξελικτική πορεία των παιδιών αναδείχθηκε το παιδαγωγικό πλαίσιο και οι πρακτικές των εκπαιδευτικών στην Α΄ δημοτικού που συνδέονται με την ποιότητα της διδακτικής/μαθησιακής διαδικασίας όπως μελετήθηκε εστιάζοντας στα παιδιά μέσα από εκτιμήσεις σχετικά με την ‘εμπλοκή’ και τη ‘συναισθηματική ευημερία’ των παιδιών καθώς και με εκτιμήσεις ως προς το ‘στυλ’ των εκπαιδευτικών κατά τη διδακτική/μαθησιακή διαδικασία.Οι πρακτικές γραφής και ανάγνωσης στο σπίτι διαμορφώθηκαν ως ένα σημαντικό βαθμό από τους γονείς με βάση τις πρακτικές που εφαρμόζονταν στο νηπιαγωγείο. Παρόλο που οι σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις συνδέονται θετικά με το επίπεδο εννοιολόγησης του γραπτού λόγου κατά την είσοδο στο δημοτικό σχολείο, τα παιδιά βίωσαν μια έντονη ασυνέχεια στις πρακτικές γραπτού λόγου ανάμεσα στο Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό σχολείο.