Δημοκρατική Εκπαίδευση: οι απόψεις και οι εκπαιδευτικές πρακτικές των νηπιαγωγών: μια εμπειρική έρευνα για τις δημοκρατικές αξίες σε Νηπιαγωγεία της Αττικής

Abstract

In this thesis, the central research topic is the investigation of beliefs and teaching practices which the kindergarteners adopt and implement respectively on the cultivation of democratic values in the classroom. The contemporary multicultural reality and the crisis of values that characterizes the modern democracy highlight the need to promote the democratic values through education in order to revitalize democracy. The school, particularly the preschool stage, as the first formal mean of children’s education, is considered that it could cultivate students to values capable to shape future conscious and active citizens.This research study is based on the idea that a modern democratic school could be transformed into a nursery of virtues, which will promote and nurture young children with democratic values that will shape tomorrow's citizens. The investigation of democratic values, as they arise from basic theoretical approaches of democracy, is attempted by methodological analysis and interpretation of educational discourse and learning practices and activities of kindergarten teachers, with the methodological tool semi-structured interviews. The theoretical tool that will support the interpretation of the empirical part is the theory of structuration by A. Giddens. It is believed that structuration theory and the concept of duality of structure by Giddens (1993) is appropriate to interpret the behavior and practices of actors (in this case the kindergarten teachers) who operates in the specific context of the Greek educational system. It is argued that the theory of Giddens qualifies for the study and analysis of perceptions of kindergarten teachers, as active subjects, who simultaneously are forming and transforming their beliefs, perceptions and practices in the construction educational data context, which according to Giddens are not determine absolutely their action but give them capabilities to overcome them.This research used the qualitative methodological tool of semi-structured interviews with a representative sample of twenty kindergartens in Attica. Except from the analysis of the interviews, a discourse analysis and content analysis related to kindergarten laws and circulars was held. The findings that emerged from this study firstly demonstrate the insufficient state activation in promotion of programs related to democratic education and also highlight the inadequate training of kindergarten teachers for the effective promotion of democratic education. However, despite the lack of training, there were kindergarteners who fulfilled the vision of Giddens regarding the acting subjects. More specifically, there were kindergarteners exceeded the existing structures without knowing the nature and content of democratic education, but they acted according to structuration principles. In accordance with Giddens, institutions are all thoughtful acts of people: some kindergarteners tried to inculcate democratic values in children, such as dialogue, equality and respect, without knowing how to bring out the essence of democratic education.

Στην παρούσα εργασία, κεντρικό ερευνητικό αντικείμενο αποτελεί η διερεύνηση των απόψεων και των εκπαιδευτικών πρακτικών που υιοθετούν και εφαρμόζουν αντίστοιχα οι νηπιαγωγοί, σχετικά με την καλλιέργεια των δημοκρατικών αξιών στη σχολική τάξη. Η σύγχρονη πολυπολιτισμική πραγματικότητα αλλά και η κρίση αξιών που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη δημοκρατία αναδεικνύουν την αναγκαιότητα για την προώθηση των δημοκρατικών αξιών μέσω της εκπαίδευσης με σκοπό την αναζωογόνηση της δημοκρατίας. Το σχολείο, ιδιαίτερα η προσχολική βαθμίδα, ως η πρώτη επίσημη αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών, θεωρείται ότι μπορεί να καλλιεργήσει στους μικρούς μαθητές αξίες ικανές να διαμορφώσουν μελλοντικούς συνειδητοποιημένους και ενεργούς πολίτες. Η παρούσα μελέτη – έρευνα στηρίζεται στην αντίληψη, ότι ένα σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο θα μπορούσε να μετουσιωθεί σε φυτώριο πολιτειακών αρετών , που θα προωθεί και θα καλλιεργεί στα μικρά παιδιά δημοκρατικές αξίες που θα διαμορφώσουν τους αυριανούς πολίτες. Ως θεωρητικό εργαλείο που θα στηρίξει ερμηνευτικά το εμπειρικό μέρος της εργασίας, χρησιμοποιείται η θεωρία της δομοποίησης, του Giddens. (1979) Η θεωρία της δομοποίησης και η έννοια της δυαδικότητας της δομής του Giddens, (1993) πιστεύουμε ότι είναι κατάλληλη για την ερμηνεία των απόψεων και των πρακτικών των δρώντων υποκειμένων (στην περίπτωσή μας των εκπαιδευτικών), που λειτουργούν στο συγκεκριμένο πλαίσιο της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Θα υποστηριχθεί ότι η θεωρία του Giddens πληροί τις προϋποθέσεις για τη μελέτη και ανάλυση των απόψεων των νηπιαγωγών, ως δρώντων υποκειμένων, που σχηματίζουν και ταυτόχρονα μετασχηματίζουν τις απόψεις και τις πρακτικές τους μέσα σε δεδομένα δομικά εκπαιδευτικά και εργασιακά πλαίσια, τα οποία, σύμφωνα με τον Giddens, δεν καθορίζουν απολύτως τη δράση τους αλλά της προσδίδουν δυνατότητες υπέρβασής τους. Η διερεύνηση των δημοκρατικών αξιών, έτσι όπως αυτές προκύπτουν από βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις περί Δημοκρατίας, επιχειρείται μεθοδολογικά με την ανάλυση και ερμηνεία του λόγου των νηπιαγωγών. Πρόκειται δηλαδή για μια ποιοτική έρευνα με μεθοδολογικό εργαλείο αυτό των ημι- δομημένων συνεντεύξεων σε ένα δείγμα είκοσι νηπιαγωγών του Νομού Αττικής. Πλην της ανάλυσης των συνεντεύξεων πραγματοποιήθηκε επιπλέον, ανάλυση περιεχομένου κειμένων σχετικών με το νηπιαγωγείο, προκειμένου να πλαισιωθεί πολυπρισματικά η μεθοδολογία της έρευνας. Πρόκειται συγκεκριμένα για τα κείμενα: Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο (2001), Εγχειρίδιο Δραστηριοτήτων για Νηπιαγωγούς (2008) και Οδηγός Εκπαιδευτικού για το πρόγραμμα σπουδών του νηπιαγωγείου (2011). Από το σύνολο των επίσημων κειμένων που προορίζονται για το Νηπιαγωγείο επιλέχθηκαν τα προαναφερόμενα, καθώς είναι αντιπροσωπευτικά για την προσχολική εκπαίδευση και χρησιμοποιούνται ευρέως από τους/τις νηπιαγωγούς. Τα ευρήματα που προέκυψαν από την έρευνά μας, αφενός καταδεικνύουν την ανεπαρκή ενεργοποίηση της πολιτείας σε θέματα προώθησης προγραμμάτων που άπτονται της δημοκρατικής εκπαίδευσης, και, αφετέρου, αναδεικνύουν την ελλιπή κατάρτιση των νηπιαγωγών για την αποτελεσματική προαγωγή της δημοκρατικής εκπαίδευσης. Ωστόσο, παρά την έλλειψη κατάρτισης, υπήρχαν νηπιαγωγοί που πληρούσαν τη θεώρηση του Giddens περί των δρώντων υποκειμένων. Πιο συγκεκριμένα, υπήρχαν νηπιαγωγοί που υπερέβησαν τις υφιστάμενες δομές και χωρίς να γνωρίζουν σε λεπτομέρειες το περιεχόμενο της δημοκρατικής εκπαίδευσης, έδρασαν δομοποιητικά. Η δράση των υποκειμένων κατά τον Giddens δύναται όχι απλά να αναπαραγάγει, αλλά και να ανασχηματίζει τη δομή. Στην περίπτωσή μας, κάποιοι νηπιαγωγοί προσπαθούν να εμφυσήσουν δημοκρατικές αξίες στα παιδιά, όπως ο διάλογος, η ισότητα και ο σεβασμός, χωρίς να γνωρίζουν πως φέρνουν εις πέρας την ουσία της δημοκρατικής εκπαίδευσης, με δεδομένο ένα ανεπαρκές εκπαιδευτικό και εργασιακό πλαίσιο προς την κατεύθυνση της δημοκρατικής εκπαίδευσης.