Η ιδιότητα του πολίτη στο ελληνικό γενικό λύκειο: δυνατότητες και όρια ανάπτυξής της σε πλαίσιο εκπαιδευτικών παρεμβάσεων

Abstract

Education should aim to prepare young people for tomorrow's world. By this assumption, the lyceum, more than any other level of education −due to the imminent adulthood of adolescent students with whatever that means to rights and obligations− must focus on developing socio-cultural and political ethos, so that students as citizens to flourish personally while contributing positively to the future of their political community. In this context, this thesis examines the possibilities and limits of citizenship development in lyceum school students in the current curriculum through educational interventions. The research hypothesis that the greek lyceum could prepare "high standards" democratic citizens, led to the design of a complex research process in which the researcher collaborated with teachers from three public lyceums of Thessaloniki. Initially, teachers gave interviews and were investigated the views of 1st grade students on citizenship issues. Then, with the parents’ agreement, flexible teaching interventions, that cross the curriculum, were implemented throughout the year, developing strategies for interaction in the group, cultivating solidarity, responsibility, empathy, willingness to dialogue, participation and taking action in the school and local community, intercultural awareness and inclusion, promoting the values of parliamentary democracy, raising the disposition for more active participation in social life. Following, mainly, the qualitative research approach, interviews, questionnaires, focus groups and diary comments were used as research tools. The results showed that lyceum students in the current context can develop life skills with a positive impact on socialization, school performance and acquisition of knowledge, skills, attitudes of the democratic citizen. Triangulation of the findings leads to the conclusion that if school and teachers place the development of democratic citizenship at the top of their agenda, then they should choose ways and methods that contribute to the overall development of students −cognitive, emotional, social, moral− as well as to the school and community connection. It is necessary to combine experimental application and research at all levels of education.

Η εκπαίδευση οφείλει να στοχεύει στην προετοιμασία των νέων ανθρώπων για τον κόσμο του αύριο. Περισσότερο από κάθε άλλη βαθμίδα εκπαίδευσης, το Λύκειο −λόγω της επικείμενης ενηλικίωσης των εφήβων μαθητών/τριών, με ό,τι αυτό σημαίνει σε δικαιώματα και υποχρεώσεις− οφείλει να εστιάζει στην ανάπτυξη κοινωνικο−πολιτισμικού και πολιτικού ήθους, ώστε οι μαθητές/τριες ως αυριανοί πολίτες να αναπτύσσονται προσωπικά συμβάλλοντας ταυτόχρονα θετικά στο μέλλον της πολιτικής τους κοινότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα διατριβή εξετάζει τις δυνατότητες και τα όρια ανάπτυξης της ιδιότητας του πολίτη στους/στις μαθητές/τριες του Γενικού Λυκείου στο πλαίσιο του ισχύοντος Αναλυτικού Προγράμματος μέσω εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Η ερευνητική υπόθεση ότι το ελληνικό λύκειο είναι δυνατό να προετοιμάζει δημοκρατικούς πολίτες «υψηλών προδιαγραφών», οδήγησε στον σχεδιασμό μιας σύνθετης ερευνητικής διαδικασίας κατά την οποία η ερευνήτρια συνεργάστηκε με εκπαιδευτικούς τριών δημόσιων γενικών λυκείων της Θεσσαλονίκης. Αρχικά, οι εκπαιδευτικοί έδωσαν συνεντεύξεις και διερευνήθηκαν οι απόψεις των μαθητών/τριών ισάριθμων τμημάτων της Α΄τάξης (ένα σε κάθε λύκειο) σε θέματα πολιτειότητας. Κατόπιν, με τη σύμφωνη γνώμη των γονέων, εφαρμόσθηκαν σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς ευέλικτες διδακτικές παρεμβάσεις που διαπερνούσαν το Αναλυτικό Πρόγραμμα, αναπτύσσοντας στρατηγικές για συνεργατική αλληλεπίδραση στην ομάδα, καλλιέργεια συνευθύνης, ενσυναίσθησης και διάθεσης για διάλογο, συμμετοχή και ανάληψη δράσης στο σχολείο και στην κοινότητα, διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση και συμπερίληψη, προώθηση των αξιών της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ενημέρωση και προετοιμασία για ενεργότερη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Ακολουθώντας την ποιοτική κυρίως ερευνητική προσέγγιση, ως ερευνητικά εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, ομάδες εστίασης και ημερολογιακές καταγραφές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μαθητές/τριες μπορούν στο υπάρχον πλαίσιο του γενικού λυκείου να αναπτύξουν δεξιότητες ζωής (life skills) με θετικό αντίκτυπο τόσο στην κοινωνικοποίηση και τη σχολική επίδοση όσο και στην απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων του δημοκρατικού πολίτη. Ο τριγωνισμός των ευρημάτων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, αν το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί τοποθετήσουν την ανάπτυξη της δημοκρατικής ιδιότητας του πολίτη στην κορυφή της στοχοθεσίας τους, τότε θα πρέπει να επιλέξουν τρόπους και μεθόδους που συντελούν στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών/τριών σε γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό, ηθικό επίπεδο και στη σύνδεση σχολείου και κοινότητας. Αναγκαίος κρίνεται ο συνδυασμός πειραματικής εφαρμογής και έρευνας σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.