Διερεύνηση της ικανότητας αντίληψης οπτικών πλάνων και επίδοσης σε έργα της θεωρίας του νου σε παιδιά με νοητική καθυστέρηση αγνώστου αιτιολογίας, σύνδρομο Down και τυπική ανάπτυξη: αναπτυξιακή προσέγγιση

Abstract

The aim of the present study was to investigate the differences and similarities of the development of visual illusions’ perception and the ability of theory of mind in children with non-specific intellectual disability, Down syndrome and typically developing children according to Zigler’s developmental approach. This study also examined the relationship between the ability of visual illusions’ perception and the ability of theory of mind.For this purpose 106 children were examined, forty-two of them were typically developing children, forty-one of them were children with non-specific intellectual disability and fourteen children with Down syndrome. The participants were matched on the basis of overall mental age, as revealed by the intelligence test WISC-III (Georgas et al, 1997) and sex.In order to study the perception of visual illusions, and the ability of the theory of mind, a number of hypotheses and predictions were developed. Also, a test battery was constructed consisting of 70 original and specially adapted tasks by using new technologies. These tasks represented four categories of visual illusions (Gregory, 1997): a) optical illusions of perceptual constancy (e.g. shape, color brightness and size), b) ambiguous figures (e.g. figure-ground and “magic, hidden pictures” ), c) paradox illusions and d) fiction/fantasy illusions, as well as four types of theory mind tasks: a) appearance-reality distinction (e.g. size, color and identity of the object), b) first-order false belief attribution, c) second-order false belief attribution and d) fantasy-reality distinction. In addition, the effect of cognitive abilities on visual perception, visuospatial memory and visual attention of the participants, was studied, by using a battery of neuropsychological tests. Analyses of Variance showed that there were not stable and statistically significant differences in the performances of typically developing children and children with non-specific intellectual disability, like there were between the performance of these groups, and children with Down syndrome, which showed most of these differences in the tasks. Also, significant positive correlations were found between cognitive abilities (e.g. visual perception, verbal and performance intelligence, memory, attention) and the children’s performance on tasks. Furthermore, positive correlations were found between the tasks of visual illusions and theory of mind, thus enhancing the hypothesis of the relationship between visual perception and theory of mind. No significant differences were found between the two sexes in all tasks. The Multiple Regression Analysis showed that the visual attention, visuospatial memory, and the quotients of verbal and performance intelligence are strong predictors of children’s performance in the tasks of visual illusions and the theory of mind which were studied. The results are discussed in detail, in relation to current cognitive theories on intellectual disabilities, suggesting the existence of a specific profile of strengths and weaknesses in people with intellectual disability, organic or genetic origin (e.g. Down syndrome). It has also been concluded that a modified version of the existing theories of the developmental approach and the "difference" approach is needed to intelligibly account for the conflicting data of the performance of children with intellectual disability on information-processing tasks. Giving, finally, attention to individual differences in children with intellectual disability of different etiology, teachers can design more effective intervention practices, by using flexible educational strategies that combine both visual perception and social understanding.

Η παρούσα έρευνα αποσκοπούσε να διερευνήσει τις διαφορές και ομοιότητες ανάπτυξης της αντίληψης οπτικών πλανών και της ικανότητας της θεωρίας του νου μεταξύ των παιδιών με τυπική ανάπτυξη και νοητική καθυστέρηση, οργανικής (π.χ., σύνδρομο Down) και μη οργανικής αιτιολογίας μέσα από το πρίσμα της αναπτυξιακής προσέγγισης του Zigler. Η έρευνα εξετάζει επιπλέον την επιμέρους σχέση των ικανοτήτων της οπτικής αντίληψης και της θεωρίας του νου. Για το σκοπό αυτό εξετάστηκαν 106 παιδιά, σαράντα δύο παιδιά τυπικής ανάπτυξης, σαράντα ένα παιδιά με νοητική καθυστέρηση αγνώστου αιτιολογίας και είκοσι τρία παιδιά με σύνδρομο Down. Οι συμμετέχοντες εξισώθηκαν με βάση τη συνολική νοητική τους ηλικία, όπως προέκυψε από το τεστ νοημοσύνης WISC-III (Γεώργας κ.ά., 1997) και το φύλο. Για να μελετηθεί η ικανότητα αντίληψης των οπτικών πλανών, καθώς και η ικανότητα της θεωρίας του νου, τέθηκε ένας αριθμός υποθέσεων και προβλέψεων. Επίσης κατασκευάστηκε μια συστοιχία αποτελούμενη από 70 περίπου πρωτότυπα και ειδικά προσαρμοσμένα έργα, με τη χρήση νέων τεχνολογιών. Τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν τέσσερις κατηγορίες οπτικών πλανών (Gregory, 1997): α) οπτικές πλάνες αντιληπτικής σταθερότητας (π.χ. σχήμα, φωτεινότητα χρώματος και μέγεθος), β) αμφίσημες μορφές (π.χ. μορφής-φόντου και μαγικές-κρυμμένες εικόνες), γ) παράδοξες πλάνες και δ) φανταστικές πλάνες, καθώς επίσης και τέσσερις κατηγορίες της θεωρίας του νου: α) διάκριση φαινομενολογίας-πραγματικότητας (π.χ. μέγεθος, χρώμα και ταυτότητα αντικειμένου), β) κατανόηση ψευδών πεποιθήσεων πρώτου επιπέδου, γ) κατανόηση ψευδών πεποιθήσεων δευτέρου επιπέδου και δ) διάκριση φαντασίας-πραγματικότητας. Επιπρόσθετα, μελετήθηκε η επίδραση των γνωστικών ικανοτήτων της οπτικής αντίληψης, της οπτικοχωρικής μνήμης και της οπτικής προσοχής των συμμετεχόντων, χρησιμοποιώντας μία συστοιχία νευροψυχολογικών δοκιμασιών. Οι αναλύσεις διακύμανσης έδειξαν ότι δεν υπήρχαν σταθερές και στατιστικά σημαντικές διαφορές στις επιδόσεις των παιδιών τυπικής ανάπτυξης και των παιδιών με νοητική καθυστέρηση αγνώστου αιτιολογίας, όπως υπήρχαν μεταξύ των επιδόσεων των παραπάνω ομάδων με τα παιδιά με σύνδρομο Down, που εμφανίζουν τις περισσότερες διαφορές στα έργα. Βρέθηκαν επίσης σημαντικές θετικές συσχετίσεις μεταξύ των γνωστικών παραμέτρων (π.χ. οπτική αντίληψη, λεκτική-πρακτική νοημοσύνη, μνήμη και προσοχή) και των επιδόσεων των παιδιών στα έργα. Επιπρόσθετα, θετικές συσχετίσεις βρέθηκαν μεταξύ των έργων των οπτικών πλανών και της θεωρίας του νου, ενισχύοντας έτσι την υπόθεση για τη σχέση μεταξύ της οπτικής αντίληψης και της θεωρίας του νου. Σε κανένα έργο δεν προέκυψε στατιστικώς σημαντική διαφορά, μεταξύ των δύο φύλων. Η ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης έδειξε ότι η οπτική προσοχή, η οπτικοχωρική μνήμη, καθώς και τα πηλίκα λεκτικής και πρακτικής νοημοσύνης αποτελούν ισχυρούς δείκτες πρόβλεψης της επίδοσης των παιδιών στα έργα των οπτικών πλανών και της θεωρίας του νου που μελετήθηκαν.Τα αποτελέσματα συζητιούνται διεξοδικά στα πλαίσια των σύγχρονων γνωστικών θεωριών της νοητικής καθυστέρησης, υποδεικνύοντας την ύπαρξη ενός ιδιαίτερου προτύπου δυνατοτήτων και αδυναμιών στα άτομα με νοητική καθυστέρηση οργανικής-γενετικής αιτιολογίας (π.χ. σύνδρομο Down). Συμπεραίνεται επίσης ότι χρειάζεται μια εναλλακτική εκδοχή των υπαρχουσών θεωριών της αναπτυξιακής προσέγγισης και της προσέγγισης της «διαφοράς» για να εξηγηθούν με σαφήνεια τα αντιφατικά δεδομένα των επιδόσεων των παιδιών με νοητική καθυστέρηση στα έργα επεξεργασίας πληροφοριών. Δίνοντας, τέλος, έμφαση στις ατομικές διαφορές των παιδιών με νοητική καθυστέρηση διαφορετικής αιτιολογίας, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να σχεδιάσουν πιο αποτελεσματικά προγράμματα παρέμβασης, χρησιμοποιώντας με ευελιξία στρατηγικές διδασκαλίας που συνδυάζουν την οπτική αντίληψη με την κοινωνική κατανόηση.