Η πρώιμη ανίχνευση των συναισθηματικών και συμπεριφορικών προβλημάτων των εφήβων στο ελληνικό σχολείο: το παράδειγμα του ερωτηματολογίου δυνατοτήτων και δυσκολιών

Abstract

Aims and objectives: The Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) is a screening instrument of emotional and behavioural problems (EBPs) in children and adolescents. This study primarily evaluated the factor structure of the Greek SDQ. It investigated associations of family characteristics with adolescents’ EBPs. It examined the relationship between parental health and adolescents' health-related quality of life (HRQoL) as well as the role of gender, socioeconomic status (SES), presence of chronic health care needs and social support on the above interaction. It assessed the association between adolescents’ smoking status and their EBPs. Finally, the present study identified factors that predict health care use. Methods: A representative nationwide sample of 1,194 adolescents (12 to 18 years old) and their parents (N = 973) completed the SDQ, along with other questionnaires. Confirmatory factor analysis (CFA) was conducted to assess the factor structure of the SDQ. Adolescents’ EBPs were assessed in relation to SES and residence type, parental marital status, educational attainment and mental health, family cohesion and parent-child relations. Adolescents' HRQoL and parents' health were assessed, together with reports of SES and level of social support. Various statistical tests were used to determine the extent to which these variables were related to each other. In the analysis of smoking status, data were modelled using multiple logistic regression analysis. In the analysis of health care use, data from 894 participants were analyzed. Results: CFA supported the original five-factor structure. Internal consistency was acceptable for total difficulties, emotional symptoms and prosocial behaviour scale. Older adolescents reported more hyperactivity/inattention and conduct problems and girls reported more emotional symptoms and prosocial behaviour. Adolescents of low SES reported more difficulties. Parental non-marital status, poor parent-child relations and low levels of maternal mental health were correlated with more EBPs. Parental mental health was correlated with adolescents' better physical and psychological wellbeing, moods and emotions, parent-child relationships, school environment and financial resources. Parental physical health was associated with more positive adolescents' self-perception. Adolescents' male gender, younger age, absence of chronic health care needs, high social support, and higher SES were associated with better HRQoL. Smoking was associated with higher levels of EBPs. Emotional symptoms, conduct problems and hyperactivity/inattention were all associated with adolescents’ current smoking. Parents’ education, adolescents’ chronic health needs, physical well-being and EBPs as well as parent-child relationship were predictors of health care use. Conclusions: 1) The SDQ could be potentially considered as a community-wide screening instrument for adolescents' EBPs. 2) Family factors are determinants of adolescent EBPs. 3) This study reinforces the importance of parental health, along with other variables, as a significant factor for the adolescents' HRQoL. 4) This study supports the association between smoking and EBPs. 5) Beyond the need of health care, other factors also play an important role in the utilization of health services.

Στόχοι: Το Ερωτηματολόγιο Δυνατοτήτων και Δυσκολιών (ΕΔΔ) είναι εργαλείο ανίχνευσης συναισθηματικών και συμπεριφορικών προβλημάτων (ΣΣΠ) παιδιών και εφήβων. Η μελέτη πρωταρχικά αξιολόγησε την παραγοντική δομή του Ελληνικού ΕΔΔ. Διερεύνησε συσχετίσεις οικογενειακών χαρακτηριστικών με τα ΣΣΠ. Εξέτασε τη σχέση της γονικής υγείας με την ποιότητα ζωής που σχετίζεται με την υγεία των εφήβων (ΠΖσΥ), καθώς και τον ρόλο του φύλου, του κοινωνικού-οικονομικού επιπέδου (ΚΟΕ), της παρουσίας χρόνιων αναγκών υγείας και της κοινωνικής υποστήριξης στην παραπάνω αλληλεπίδραση. Εκτίμησε τη συσχέτιση του καπνίσματος με τα ΣΣΠ. Τέλος, ανίχνευσε προγνωστικούς παράγοντες της χρήσης υπηρεσιών υγείας. Μέθοδος: Αντιπροσωπευτικό δείγμα 1194 εφήβων (12-18 ετών) και των γονέων τους (Ν = 973) συμπλήρωσαν το ΕΔΔ και άλλα ερωτηματολόγια. Διεξήχθη επιβεβαιωτική παραγοντική ανάλυση για την εκτίμηση της παραγοντικής δομής του ΕΔΔ. Τα ΣΣΠ των εφήβων εκτιμήθηκαν σε σχέση με: ΚΟΕ και τύπο περιοχής διαμονής, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο και ψυχική υγεία γονέων, οικογενειακή συνοχή και σχέσεις γονέα-παιδιού. ΠΖσΥ εφήβων και υγεία γονέων εκτιμήθηκαν μαζί με αναφορές για το ΚΟΕ και το επίπεδο κοινωνικής υποστήριξης. Χρησιμοποιήθηκαν ποικίλοι στατιστικοί έλεγχοι για να καθοριστεί ο βαθμός σχέσης των μεταβλητών. Στην ανάλυση για το κάπνισμα, τα δεδομένα εντάχθηκαν σε ένα μοντέλο χρησιμοποιώντας πολλαπλή λογιστική παλινδρόμηση. Στην μελέτη της χρήσης υπηρεσιών, αναλύθηκαν δεδομένα 894 συμμετεχόντων. Αποτελέσματα: Υποστηρίχθηκε η αρχικά προτεινόμενη δομή πέντε παραγόντων του ΕΔΔ. Η εσωτερική συνοχή ήταν αποδεκτή για τις κλίμακες συνολικών δυσκολιών, συναισθηματικών συμπτωμάτων και θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς. Οι μεγαλύτεροι έφηβοι ανέφεραν περισσότερη υπερκινητικότητα-απροσεξία και προβλήματα διαγωγής και τα κορίτσια ανέφεραν περισσότερα συναισθηματικά συμπτώματα και θετική κοινωνική συμπεριφορά. Οι έφηβοι χαμηλού ΚΟΕ ανέφεραν περισσότερες δυσκολίες. Μη έγγαμη οικογενειακή κατάσταση γονέων, μη ικανοποιητικές σχέσεις γονέα-παιδιού και χαμηλά επίπεδα ψυχικής υγείας των μητέρων συσχετίζονταν με περισσότερα ΣΣΠ των εφήβων. Η γονική ψυχική υγεία συσχετίστηκε με καλύτερη σωματική και ψυχολογική ευεξία των εφήβων, διάθεση και συναισθήματα, σχέσεις γονέα-παιδιού, σχολικό περιβάλλον και οικονομικούς πόρους. Η γονική σωματική υγεία συσχετίστηκε με περισσότερο θετική αντίληψη εαυτού των εφήβων. Ανδρικό φύλο, μικρότερη ηλικία, απουσία χρόνιων αναγκών υγείας, υψηλή κοινωνική υποστήριξη και υψηλότερο ΚΟΕ συσχετίστηκαν με καλύτερη ΠΖσΥ. Το κάπνισμα συσχετίστηκε με υψηλότερα επίπεδα ΣΣΠ. Εκπαιδευτικό επίπεδο γονέων, χρόνιες ανάγκες υγείας, σωματική ευεξία και ΣΣΠ εφήβων, καθώς και σχέση γονέα-παιδιού, ήταν προγνωστικοί παράγοντες για τη χρήση υπηρεσιών. Συμπεράσματα: 1)Το ΕΔΔ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα κοινοτικό εργαλείο πρώιμης ανίχνευσης ΣΣΠ εφήβων. 2) Οι οικογενειακοί παράγοντες είναι καθοριστικοί για τα ΣΣΠ. 3) Η μελέτη ενισχύει τη σημασία της υγείας των γονέων, παράλληλα με άλλες μεταβλητές, ως σημαντικού παράγοντα για την ΠΖσΥ των εφήβων. 4) Η μελέτη υποστηρίζει τη συσχέτιση του καπνίσματος με τα ΣΣΠ. Η αναγνώριση και κάλυψη των αναγκών αναφορικά με τα ΣΣΠ θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη αποτελεσματικών αντικαπνιστικών στρατηγικών στο σχολικό περιβάλλον και αλλού. 5) Πέρα από ανάγκες φροντίδας υγείας, άλλοι παράγοντες παίζουν επίσης ρόλο στη χρήση υπηρεσιών.