Μελέτη της εθνικής ταυτότητας και ετερότητας μέσω της παραγωγής λόγου μαθητών και μαθητριών με πολιτισμική ετερότητα: πολυπολιτισμικότητα και πολλαπλές ταυτότητες

Abstract

Greek society has experienced and finally accepted multiculturalism due mainly to the recent political and social changes in the Balkans and in the countries of the Former Soviet Union. The major consequence of these developments for neighbouring countries has been –amongst others– new waves of immigration. Immigration has caused changes in student population, which has now become multicultural. Therefore, special classes have been created to help students learn the greek language such as the “Classes of Reception” and the “Preparation Groups”, while new Intercultural Schools accept now foreign students together with native ones. My Thesis attempts an examination of the national identity of minority students through their discourse. Research methods of ethnography are employed and applied in case studies within the context of educational ethnography. My field research was conducted within an Intercultural School of Thessaloniki, and consists of observation and semi-structured interviews of minority students. The basic aim of my research is to explore the ways in which minority students construct their national identity through discourse. Critical Discourse Analysis and Social Semeiotics are used as methodological tools for date analysis. The examination of research data shows that national identification is imagined; students produce new voices and construct multiple identities which are often dilemmatic and in conflict with each other. Minority students, who are second generation immigrants, negotiate their identities trying to build up new ones in order to adjust to their new environment. In doing so, they construct ambivalent identities which are commonly represented in uncertain and evasive discourses. My research brings into focus both the content and form of the discourses minority students use in order to talk about their national identity, thus offering a voice to stories that often remain unheard.

Η ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες έχει υποστεί –και τελικά αποδεχτεί– τη μετατροπή της σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Η αλλαγή αυτή οφείλεται στις μετακινήσεις πληθυσμών τόσο από τις γειτονικές χώρες όσο και από τις χώρες της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η μετανάστευση πολλών πληθυσμών είχε ως συνέπεια, μεταξύ άλλων, και μια πολιτισμική αλλαγή στον μαθητικό πληθυσμό, ο οποίος από μονογλωσσικός και μονοπολιτισμικός μετατράπηκε σε πολυγλωσσικό και πολυπολιτισμικό. Αυτό το γεγονός οδήγησε στη δημιουργία των Τάξεων Υποδοχής, των Φροντιστηριακών Τμημάτων και των Διαπολιτισμικών Σχολείων. Θέμα της διατριβής αποτελεί η μελέτη της εθνικής ταυτότητας και ετερότητας μέσω του λόγου μαθητών και μαθητριών με πολιτισμική ετερότητα. Κεντρικός σκοπός, επομένως, της έρευνας είναι να διερευνηθούν τα συστατικά της εθνικής ταυτότητας, έτσι όπως κατασκευάζονται από τον λόγο αλλοδαπών μαθητών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Ευόσμου Θεσσαλονίκης και μελετά την εθνική ταυτότητα αλλοδαπών μαθητών και τους τρόπους με τους οποίους οι μαθητές κατασκευάζουν δια του λόγου την ταυτότητά τους. Πρόκειται για μια έρευνα που κινείται στον χώρο της εκπαιδευτικής εθνογραφίας και συγκεκριμένα αποτελεί μια εθνογραφική μελέτη περίπτωσης. Στη συγκέντρωση των ερευνητικών δεδομένων αξιοποιήθηκαν η παρατήρηση και η ατομική συνέντευξη. Ως εργαλείο ανάλυσης και ερμηνείας χρησιμοποιείται η Κοινωνική Σημειωτική των Robert Hodge & Guther Kress (1988) συνδυαστικά με την Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1989 1992,1995, Hodge & Kress 1993, Kress 1989, κ.ά.), επιλογές που «συνομιλούν» με την εθνομεθοδολογική προσέγγιση. Η έρευνα ενδιαφέρεται για την δια του λόγου κατασκευή της ταυτότητας των αλλοδαπών μαθητών. Η μελέτη των δεδομένων της έρευνας καταδεικνύει την «φαντασιακή ταύτιση» των υποκειμένων με την εθνότητα την οποία κάθε φορά επικαλούνται στις ρητορικές στρατηγικές που χρησιμοποιούν για να πείσουν για την αντίστοιχη καταγωγή τους. Οι περισσότεροι μαθητές ως δεύτερης γενιάς μετανάστες προέρχονται από πολυγλωσσικά και πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα και κατά συνέπεια διαπραγματεύονται διαρκώς τις πολλαπλές ταυτότητές τους. Η διαπραγμάτευση αυτή οδηγεί στην κατασκευή αμφίθυμων ή και συγκρουσιακών ταυτοτήτων που αναπαρίστανται στον λόγο με αβεβαιότητα και υπεκφυγές. Οι μαθητές παράγουν νέες φωνές και κατασκευάζουν νέες ταυτότητες και μάλιστα μέσω συχνά ανταγωνιστικών λόγων που δομούν και τις αντίστοιχες πολλαπλές ή και συγκρουσιακές ταυτότητές τους. Η έρευνα εστιάζει στο περιεχόμενο και τις μορφές του λόγου που παράγουν οι αλλοδαποί μαθητές και μαθήτριες και έρχεται να συμπληρώσει τις μελέτες για την ταυτότητα, καθώς η εστίαση στην ανάλυση του λόγου αλλοδαπών μαθητών και μαθητριών ελλείπει ερευνητικά. Με την παρούσα διατριβή δίνεται η δυνατότητα να γίνουν γνωστές οι αφηγήσεις των μαθητών και μαθητριών (εν μέρει και οι ιστορίες τους) και, κατά συνέπεια, να κατανοηθεί ένα μέρος αυτών των ιστοριών. Με άλλα λόγια δίνεται φωνή στους άλλους που συχνά δεν ακούμε.