Έφηβοι με σοβαρά προβλήματα όρασης: έννοια του εαυτού, διαταραχές συμπεριφοράς και συναισθήματος και κοινωνική τους στήριξη

Abstract

This dissertation investigates self-concept, behavioral and emotional disorders of adolescents with profound visual impairments as well as their social support, in the form of positive regard, from parents, teachers and peers. The dissertation is interested in examining whether self-concept, behavioral and emotional disorders, as assessed by adolescents with profound visual impairments and their teachers, as well as these adolescents’ perceptions of social support from the specific “significant others” differ from those of their sighted peers. The dissertation is also interested in the comparative examination of the relation between social support from the above mentioned sources and self-concept/ behavioral and emotional disorders in both groups of adolescents. Secondly, the dissertation examines the contribution of age, gender, degree of vision loss and age of visual impairment onset in the psychological variables under study for both adolescents with/ without profound visual impairments. For this purpose a research was conducted in a sample of Greek adolescents (N=102) with profound visual impairments and normal vision (control group: N=51) and their teachers (N=28) with the combined use of a battery of questionnaires for the adolescents and their teachers. One way and three way ANOVAs were used for the data analyses whereas Pearson correlations and stepwise multiple regressions were used for the study of the relations between the variables under examination. The findings, as expected, indicated significant differences in specific areas concerning social and physical self-perception, disorders related to interpersonal adjustment and perceived social support from classmates at the expense of adolescents with profound visual impairments. Nevertheless, no significant differences were found between profoundly visually impaired and sighted adolescents regarding global self-esteem, total score of behavioral and emotional disorders and perceived social support from the rest “significant others” of their social network. In addition, the examination of the relations between the variables under study acknowledged the primary contribution of classmates’ support in the psychosocial adjustment of profoundly visually impaired adolescents, the strong influence of close friends’ support and the supplementary but significant role of the support from parents and teachers. Finally, it was found that age, gender and age of visual impairment onset have significant but rather insubstantial influences on self-concept, behavioral/ emotional disorders and social support of adolescents with/ without profound visual impairments.

Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στη διερεύνηση της έννοιας του εαυτού, των διαταραχών συμπεριφοράς και συναισθήματος των εφήβων με σοβαρά προβλήματα όρασης, καθώς και της κοινωνικής στήριξης που παρέχεται σε αυτούς, με τη μορφή της θετικής εκτίμησης, από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους συνομηλίκους. Κεντρικά ερωτήματα της διατριβής, που διαμορφώνουν και τις αντίστοιχες ερευνητικές υποθέσεις της, είναι αν η έννοια του εαυτού, οι πιθανές διαταραχές στη συμπεριφορά και στο συναίσθημα, όπως αυτές εκτιμώνται από τους εφήβους αυτής της ομάδας και από τους καθηγητές τους, αλλά και οι εκτιμήσεις των εφήβων αυτών σχετικά με την κοινωνική στήριξη από τους συγκεκριμένους «σημαντικούς άλλους» διαφέρουν από τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά των βλεπόντων συνομηλίκων τους. Τη διατριβή ενδιαφέρει επίσης η συγκριτική μελέτη των σχέσεων της κοινωνικής στήριξης από τις παραπάνω πηγές τόσο με την έννοια του εαυτού όσο και με τις διαταραχές συμπεριφοράς και συναισθήματος και στις δύο ομάδες εφήβων. Κατά δεύτερο λόγο, η διατριβή εξετάζει το ρόλο που διαδραματίζουν η ηλικία, το φύλο των εφήβων με/ χωρίς σοβαρά προβλήματα όρασης αλλά και ο βαθμός απώλειας της όρασης και η ηλικία εμφάνισης του προβλήματος στις υπό μελέτη μεταβλητές. Για το λόγο αυτό, πραγματοποιήθηκε έρευνα σε δείγμα ελλήνων εφήβων (Ν=102) με σοβαρά προβλήματα όρασης (Ν=51) και με φυσιολογική όραση (ομάδα σύγκρισης: Ν=51) και των καθηγητών τους (Ν=28) με τη συνδυασμένη χρήση συστοιχίας ερωτηματολογίων για τους εφήβους και τους καθηγητές τους. Για την ανάλυση των δεδομένων ως προς τα ερευνητικά ερωτήματα εφαρμόστηκαν αναλύσεις διακύμανσης με έναν και τρεις παράγοντες ενώ ως προς τη μελέτη των σχέσεων ανάμεσα στις υπό εξέταση μεταβλητές ειδικότερα χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι του συντελεστή συσχέτισης του Pearson και των αναλύσεων πολλαπλής παλινδρόμησης κατά βήματα. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν, όπως αναμενόταν, σημαντικές διαφοροποιήσεις εις βάρος των εφήβων με σοβαρά προβλήματα όρασης σε μεμονωμένες περιοχές των υπό μελέτη μεταβλητών και, ειδικότερα, στην αυτοαντίληψη στον κοινωνικό και σωματικό τομέα, στις διαταραχές που αφορούν στη διαπροσωπική προσαρμογή αλλά και στην παρεχόμενη από τους συμμαθητές κοινωνική στήριξη. Ωστόσο, δεν καταγράφηκαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους εφήβους με/ χωρίς σοβαρά προβλήματα όρασης ως προς την σφαιρική αυτοεκτίμηση, τον συνολικό βαθμό συμπεριφορικών και συναισθηματικών διαταραχών αλλά και την παρεχόμενη από τους υπόλοιπους «σημαντικούς άλλους» του κοινωνικού δικτύου κοινωνική στήριξη. Εξ άλλου, η διερεύνηση των σχέσεων ανάμεσα στις υπό εξέταση μεταβλητές υπογράμμισε τον πρωταρχικό ρόλο που διαδραματίζει στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή των εφήβων με σοβαρά προβλήματα όρασης η στήριξη από τους συμμαθητές, την ισχυρή συμβολή της στήριξης από τους στενούς φίλους και τον δευτερεύοντα αλλά σημαντικό ρόλο της στήριξης από τους δύο γονείς και από τους καθηγητές. Τέλος, βρέθηκε ότι η ηλικία, το φύλο και η ηλικία εμφάνισης του προβλήματος όρασης ασκούν σημαντικές αλλά μάλλον περιορισμένες επιδράσεις στην έννοια του εαυτού, τις διαταραχές συμπεριφοράς/ συναισθήματος και την κοινωνική στήριξη των εφήβων με/ χωρίς σοβαρά προβλήματα όρασης.