Οικογενειακοί-σχολικοί παράγοντες που σχετίζονται με τα προβλήματα συμπεριφοράς μαθητών δημοτικού σχολείου και η διαχείρισή τους στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου: το παράδειγμα μιας ημιαστικής περιοχής της Κρήτης

Abstract

The aim of this study was to investigate family and school factors associated with behavior problems of elementary school students and management practices in the family and school context in the suburban area of Gazi Heraklion Crete. In particular, it was a case study based on the collection of empirical and qualitative data. In the empirical part, conducted a comparative research of 55 students with behavioral problems (research group) and 55 students without behavior problems (control group), belonging to the last three grades of primary school, by completing 7 total questionnaires: 1) TRF Questionnaire for Teachers (32 Questions) children aged 6 - 18 years (Achenbach & Rescorla, 2003), 2) Psychosocial Adjustment Tool: self-report scale for students 10-12 years old (Chatzichristou, Polychroni, Bezevegkis, & Mylonas, 2008), 3) Psychosocial Adjustment Tool: Teacher Scale for Children 7-12 years (Chatzichristou, Polychroni, Bezevegkis, & Mylonas, 2008), 4) PARQ/Parental Acceptance-Rejection/Short Form (Rohner, 2004), 5) TARQ/Teacher 's Acceptance-Rejection/Short Form (Rohner, 2004), 6) SFI/Self Report Family Inventory, Version II (Beavers & Hampson, 1990) & 7) The Questionnaire of my Class for Primary School (TET/Voulgaris & Matsagouras, 2004). The qualitative part of the study included a total of 12 cases of students with behavioral problems and conduct semi-structured interviews students themselves, their parents and their teachers (a total of 36 interviews), which investigated the following main themes: the management practices that adopted by parents and teachers toward students’ behavior problems, the way they experienced by students, the reactions they cause to them, the estimate of their effectiveness by all three sides. The empirical analysis of the survey data, which was based on the Statistical Package IBM SPSS Statistics Version 20, included bivariate relations, Exploratory Factor Analysis (EFA), Confirmatory Factor Analysis (CFA) and Path Analysis, which examined the adjustment of nine different Path Models. The interviews of the qualitative study were analyzed by method of content analysis. According to the main findings of the empirical part: 1) the self-concept of the student plays the most important role in predicting behavior problems in this population of students, compared with other factors of psychosocial development (social, emotional and educational adequacy), 2) hostility/aggression of the father and mother predict significantly the presence of behavioral problems in this population, 3) the attitude of acceptance/rejection of both parents found to be common among them, with the attitude of the father affecting the attitude of the mother to mild forms of rejection and the attitude of the mother to influence the attitude of the father in the most severe forms of rejection, while the relative attitude of the teacher influenced by the attitude of the father, 4) warmth/affection of the mother plays the most important role in predicting behavior problems and school adequacy of these students, compared with other dimensions of maternal and paternal acceptance/rejection, while both cohesion and family conflict predict on the same way healthy/competent family functioning and 5) undifferentiated rejection of teacher provides greater extent the presence of behavioral problems in this study population compared with the other dimensions of teacher’s acceptance/rejection, while both cohesiveness and friction of the class predict on the same way student’s satisfaction from its function. Additionally, according to the main data of the qualitative part of the research: 1) predominate the negative parenting and educational practices in addressing students’ behavior problems (e.g. raising the tone of voice, punishments, natural/physical aggression), according to the reports of the students themselves, 2) parental practices and especially mothers’ experienced by students as more harsh than those of their teachers and are usually associated with their non-compliance, as opposed to those of the teacher, in which students comply, 3) negative parenting practices cause feelings of distress, fear and anger in students, 4) effective parenting and educational practices according to the perception of all three sides, unanimously associated with positive mainly approaches of students (e.g. discussion, encouragement, humor), while ineffective practices associated with only negative approaching ways (e.g. raising the tone of voice, punishment, reproval) and 5) students ask their parents and their teachers to stop negative and increase positive practices. These data contribute significantly to a better understanding of the specific study population, which is a necessary prerequisite and condition for the design and implementation of focused/effective preventive programs and interventions regarding problem/antisocial (aggressive and delinquent) behavior of pre-adolescents students.

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση οικογενειακών και σχολικών παραγόντων που σχετίζονται με τα προβλήματα συμπεριφοράς μαθητών δημοτικού σχολείου και των πρακτικών διαχείρισής τους στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου στην ημιαστική περιοχή του Γαζίου, του Νομού Ηρακλείου Κρήτης. Ειδικότερα, επρόκειτο για μια μελέτη περίπτωσης που βασίστηκε στη συλλογή εμπειρικών και ποιοτικών δεδομένων. Στο εμπειρικό της μέρος, πραγματοποιήθηκε συγκριτική έρευνα ανάμεσα σε 55 μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς (ερευνητική ομάδα) και σε 55 μαθητές χωρίς προβλήματα συμπεριφοράς (ομάδα ελέγχου), που ανήκαν στις τρεις τελευταίες τάξεις του δημοτικού σχολείου, με τη χορήγηση 7 συνολικά ερωτηματολογίων: 1) Ερωτηματολόγιο TRF για Εκπαιδευτικούς (32 Ερωτήσεις) Παιδιών Ηλικίας 6-18 ετών (Achenbach & Rescorla, 2003), 2) Εργαλείο Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής: Κλίμακα Αυτοαναφοράς για Μαθητές 10-12 ετών (Χατζηχρήστου, Πολυχρόνη, Μπεζεβέγκης, & Μυλωνάς, 2008), 3) Εργαλείο Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής: Κλίμακα Εκπαιδευτικού για Παιδιά 7-12 ετών (Χατζηχρήστου, Πολυχρόνη, Μπεζεβέγκης, & Μυλωνάς, 2008), 4) PARQ/Parental Acceptance-Rejection/Short Form (Rohner, 2004), 5) TARQ/Teacher’s Acceptance-Rejection/Short Form (Rohner, 2004), 6) SFI/Self Report Family Inventory, Version II (Beavers & Hampson, 1990) και 7) Το Ερωτηματολόγιο της Τάξης μου για το Δημοτικό Σχολείο (ΤΕΤ/Βούλγαρης & Ματσαγγούρας, 2004). Το ποιοτικό μέρος περιελάμβανε τη μελέτη 12 συνολικά περιπτώσεων μαθητών με προβλήματα συμπεριφοράς και τη διεξαγωγή ημιδομημένων συνεντεύξεων στους ίδιους τους μαθητές, στους γονείς και στους δασκάλους τους (36 συνολικά συνεντεύξεις), όπου κατά κύριο λόγο διερευνήθηκαν: οι πρακτικές διαχείρισης που υιοθετούνται από τους γονείς και τους δασκάλους απέναντι στα προβλήματα συμπεριφοράς των μαθητών, ο τρόπος που αυτές βιώνονται από τους μαθητές, οι αντιδράσεις που τους προκαλούν και η αποτίμηση της αποτελεσματικότητάς τους κι από τις τρεις πλευρές. Η ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων της έρευνας, η οποία βασίστηκε στο Στατιστικό Πακέτο IBM SPSS Statistics Version 20, περιελάμβανε Διμεταβλητές Σχέσεις, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση/Exploratory Factor Analysis (EFA), Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση /Confirmatory Factor Analysis (CFA) και Ανάλυση Διαδρομών/Path Analysis, όπου εξετάστηκε η προσαρμογή 9 διαφορετικών Μοντέλων Διαδρομών/Path Models. Οι συνεντεύξεις της ποιοτικής μελέτης αναλύθηκαν με τη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου. Σύμφωνα με τα βασικότερα ευρήματα του εμπειρικού μέρους: 1) η αυτοαντίληψη του μαθητή διαδραματίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην πρόβλεψη των προβλημάτων συμπεριφοράς στο συγκεκριμένο πληθυσμό μαθητών, συγκρινόμενη τους άλλους παράγοντες ψυχοκοινωνικής του ανάπτυξης (κοινωνική, συναισθηματική και σχολική επάρκεια), 2) η εχθρότητα/επιθετικότητα του πατέρα και της μητέρας προβλέπουν σε σημαντικό βαθμό την παρουσία προβλημάτων συμπεριφοράς στον πληθυσμό αυτό, 3) η στάση αποδοχής/απόρριψης των δύο γονιών συνάδει μεταξύ τους, με τη στάση του πατέρα να επηρεάζει τη στάση της μητέρας στις ήπιες μορφές απόρριψης και τη στάση της μητέρας να επηρεάζει τη στάση του πατέρα στις πιο έντονες μορφές απόρριψης, ενώ η αντίστοιχη στάση του δασκάλου επηρεάζεται από τη στάση του πατέρα, 4) η ζεστασιά/στοργή της μητέρας διαδραματίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην πρόβλεψη των προβλημάτων συμπεριφοράς και της σχολικής επάρκειας των μαθητών αυτών, συγκρινόμενη με τις άλλες διαστάσεις μητρικής και πατρικής αποδοχής/απόρριψης, ενώ τόσο η συνοχή, όσο και η σύγκρουση της οικογένειας προβλέπουν με τον ίδιο τρόπο την υγιή/ικανή οικογενειακή λειτουργία και 5) η αδιαφοροποίητη απόρριψη του δασκάλου προβλέπει στο μεγαλύτερο βαθμό την παρουσία προβλημάτων συμπεριφοράς στο συγκεκριμένο πληθυσμό μελέτης συγκριτικά με τις άλλες διαστάσεις αποδοχής/απόρριψης του δασκάλου, ενώ τόσο η συνεκτικότητα, όσο και η διενεκτικότητα της τάξης προβλέπουν με τον ίδιο τρόπο την ικανοποίηση από τη λειτουργία της τάξης. Ακόμα, βάσει των κυριότερων δεδομένων του ποιοτικού μέρους της έρευνας: 1) υπερισχύουν οι αρνητικές γονικές και εκπαιδευτικές πρακτικές αντιμετώπισης της προβληματικής συμπεριφοράς των μαθητών (π.χ. ανέβασμα του τόνου της φωνής, τιμωρίες, φυσική/σωματική επιθετικότητα), σύμφωνα με τις αναφορές των ίδιων των μαθητών, 2) οι πρακτικές των γονιών κι ειδικά της μητέρας βιώνονται από τους μαθητές ως πιο σκληρές από εκείνες των δασκάλων τους και συνήθως συνδέονται με τη μη συμμόρφωσή τους, σε αντιδιαστολή με εκείνες του δασκάλου, στις οποίες οι μαθητές συμμορφώνονται, 3) οι αρνητικές γονικές πρακτικές προκαλούν συναισθήματα στενοχώριας, φόβου και θυμού στους μαθητές, 4) οι αποτελεσματικές γονικές και εκπαιδευτικές πρακτικές ομόφωνα συνδέονται, κατά την αντίληψη των τριών πλευρών, με θετικούς κυρίως τρόπους προσέγγισης των μαθητών (π.χ. συζήτηση, ενθάρρυνση, χιούμορ), ενώ οι αναποτελεσματικές πρακτικές με αποκλειστικά αρνητικούς τρόπους προσέγγισής τους (π.χ. ανέβασμα του τόνου της φωνής, τιμωρία, επίπληξη) και 5) οι μαθητές ζητούν από τους γονείς και τους δασκάλους τους να σταματήσουν τις αρνητικές πρακτικές και να αυξήσουν τις θετικές πρακτικές που εφαρμόζουν. Πρόκειται για δεδομένα που συμβάλλουν σημαντικά στη βαθύτερη κατανόηση του συγκεκριμένου πληθυσμού μελέτης, η οποία συνιστά αναγκαία προϋπόθεση και συνθήκη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση εστιασμένων/αποτελεσματικών προληπτικών προγραμμάτων και παρεμβάσεων σχετικά με την προβληματική/αντικοινωνική (επιθετική και παραβατική) συμπεριφορά των προ-εφήβων μαθητών.