Εμπλοκή μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές σε περιστατικά σχολικής βίας: απόψεις εκπαιδευτικών δημοτικών σχολείων

Abstract

In recent years many researches focus on school violence and examine dimensions to understand the phenomenon (Artinopoulou, et al., 2023). One of these dimensions is also students with special educational needs, who face more difficulties at school than typical students and are more likely to manifest and/or receive violence (Themeli, 2013; Thanos, 2016). Researches dealing with the involvement of students with special educational needs in incidents of violence are few (Artinopoulou, et al., 2023) and usually focus on certain categories of children with special educational needs or their victimization (Rose et al., 2009; Swearer et al., 2010; Rose et al., 2011; Kokkiadi & Kourkoutas, 2016). The present research tries to contribute to filling this gap.The purpose of this paper is to examine the involvement of students with neurodevelopmental disorders (manifestation of violence and victimization) in violent incidents. It examines the frequency of manifestations of violence and victimization in general, in terms of intensity and the various forms for both typical students and students with special educational needs and neurodevelopmental disorders, for each category separately (ADHD, autism spectrum disorders, specific learning disabilities and speech and language disorders). It also examines the factors of manifestations of violence and victimization of each category of students with neurodevelopmental disorders and the practices used by teachers to deal with them. The research sample consisted of 342 teachers who taught students with special educational needs. The quantitative approach was chosen and the questionnaire was used as a means of data collection. According to the results of the research, extreme violence is “not” a frequent phenomenon for all forms of violence and for all student categories examined. Typical students manifest violence more often generally as well as mild, of medium intensity and extreme violence compared to students with special educational needs and neurodevelopmental disorders. Students with special educational needs “rarely” manifest violence and do not differ from students with neurodevelopmental disorders. The most common forms of violence are mild physical and verbal violence. The factors that contribute to the manifestation of violence by students with neurodevelopmental disorders relate to the specific characteristics of students with neurodevelopmental disorders, school infrastructure, the analytical curriculum and teachers' practices. The typical students of the school are victimized to a greater extent than the students with special educational needs and the individual groups of students with neurodevelopmental disorders. These differences are at a statistically significant level, except for the students with speech and language disorders. The most frequent forms of victimization are physical and verbal violence. The factors that “sometimes” affect student victimization relate to the specific characteristics of students with neurodevelopmental disorders. The practices used by teachers are inclusive, focus on student sensitization and utilize methods that take into account the specific characteristics of students with neurodevelopmental disorders.

Πολλές έρευνες τα τελευταία χρόνια έχουν ως επίκεντρο τη σχολική βία και εξετάζουν διαστάσεις για την κατανόηση του φαινομένου (Αρτινοπούλου, κ.ά., 2023). Μια από αυτές τις διαστάσεις είναι και οι μαθητές/τριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίοι/ες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στο σχολείο σε σχέση με τους/τις τυπικούς/ές μαθητές/τριες και έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν /ή και να δεχτούν βία (Θεμελή, 2013˙ Θάνος, 2016). Οι έρευνες που ασχολούνται με την εμπλοκή των μαθητών/τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε περαστατικά βίας είναι λίγες (Αρτινοπούλου, κ.ά., 2023) και εστιάζουν συνήθως σε ορισμένες κατηγορίες παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή στη θυματοποίησή τους (Rose et al., 2009˙ Swearer et al., 2010˙ Rose et al., 2011˙ Κοκκιάδη & Κουρκούτας, 2016). Η παρούσα έρευνα προσπαθεί να συμβάλλει στην κάλυψη του κενού αυτού. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει την εμπλοκή (εκδήλωση βίας και θυματοποίηση) σε περιστατικά βίας μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Εξετάζει τη συχνότητα εκδήλωσης βίας και θυματοποίησης γενικά, ως προς την ένταση και τις διάφορες μορφές τόσο για τους/τις τυπικούς/ές μαθητές/τριες όσο και για τους μαθητές/τριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και νευροαναπτυξιακές διαταραχές, για κάθε κατηγορία ξεχωριστά (ΔΕΠ-Υ, διαταραχές φάσματος αυτισμού, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές λόγου και ομιλίας). Επίσης, εξετάζει τους παράγοντες εκδήλωσης βίας και θυματοποίησης κάθε κατηγορίας μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές και τις πρακτικές που χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί για την αντιμετώπισή τους. Δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 342 εκπαιδευτικοί, οι οποίοι/ες δίδασκαν σε μαθητές/τριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Επιλέχθηκε η ποσοτική προσέγγιση και ως μέσο συλλογής των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας η ακραία βία είναι «καθόλου» συχνό φαινόμενο για όλες τις μορφές βίας και για όλες τις εξεταζόμενες κατηγορίες μαθητών/τριών. Οι τυπικοί/ές μαθητές/τριες του σχολείου εκδηλώνουν πιο συχνά βία γενικά αλλά και ήπια, μεσαίας έντασης και ακραία βία σε σχέση με τους/τις μαθητές/τριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Οι μαθητές/τριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες εκδηλώνουν «λίγο» συχνά βία και δεν διαφοροποιούνται από τους/τις μαθητές/τριες με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Οι πιο συχνές μορφές βίας είναι η ήπια σωματική και λεκτική βία. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση βίας από τους/τις μαθητές μαθήτριες με νευροαναπτυξιακές διαταραχές αφορούν στα ειδικά χαρακτηριστικά των μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, στις σχολικές υποδομές, στο αναλυτικό πρόγραμμα και στις πρακτικές των εκπαιδευτικών. Οι τυπικοί/ες μαθητές/τριες συνολικά του σχολείου θυματοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τους μαθητές/τριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και από τις επιμέρους ομάδες των μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Οι διαφορές αυτές είναι σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο, εκτός της διαφοράς με τους μαθητές/τριες με διαταραχές λόγου και ομιλίας. Οι πιο συχνές μορφές θυματοποίησης είναι η σωματική και λεκτική βία. Οι παράγοντες που επιδρούν «αρκετά» στη θυματοποίηση των μαθητών αφορούν στα ειδικά χαρακτηριστικά των μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Οι πρακτικές που χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί είναι συμπεριληπτικές, εστιάζουν στην ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών και αξιοποιούν μεθόδους που λαμβάνουν υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των μαθητών/τριών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές.