Διαπολιτισμική επικοινωνία στο πλαίσιο της εκπαίδευσης ενηλίκων: κώδικες και ταυτότητες στις κοινότητες πρακτικής των τμημάτων της Δια Βίου Μάθησης

Abstract

The aim of the present thesis is to study adult learners' and educators' discourse strategies and identity construction processes in communities of practice of lifelong learning classes, in the context of adult education. The focal points of the study are the conversational organization and the linguistic phenomena of code-switching, translanguaging, (im)politeness and humor. The objectives of our research are as follows: Firstly, to study the organization of conversations and the distribution of conversational rights in adult classroom interactions. Secondly, to study adult learners' communicative strategies in lifelong learning classes during the process of foreign language teaching. Thirdly, to study linguistic phenomena such as, code-switching, translanguaging, (im)politeness and humor in the said context. Lastly, to study the construction of identities of both educators and learners as a discursive process. We collected data via a. the participant observation method, b. the digital recording of spontaneous and natural speech and c. a questionnaire, for the purpose of collecting biographical data of the participants. The systematic analysis of naturally occurring recorded speech using authentic material, as well as the examination of utterances in the context of actual interactions, led to the application of discourse-analytical approaches of conversational organization and practices. Conversation analytical tools, as well as the theoretical principles of a sociolinguistic approach to intercultural communication and the constructivist approach to identity in interaction are utilized. In conclusion, the linguistic phenomena we studied correlate to face management strategies, within the conversational organization system applied in classroom interactions. The analysis of the data revealed that the turn-taking organization system in the said interactions proves more symmetric, contributing to the establishment of a less asymmetric relationship between the parties involved and to the reduction of social distance among adult learners and educators. Our analysis shows that the cognitive/teaching process is subordinate to social interaction and the building of intragroup bonds of closeness, involving both learners and educators. It also shows that, in a process of negotiating power relations, the construction of ethnocultural and age identities is also crucial for the participants in communities of practices in lifelong/adult education.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη του λόγου των ενήλικων εκπαιδευόμενων και εκπαιδευτριών και η κατασκευή ταυτοτήτων στις κοινότητες πρακτικής των τμημάτων δια βίου μάθησης, στο πλαίσιο της εκπαίδευσής ενηλίκων. Σημεία εστίασης αποτελούν η οργάνωση της συνομιλίας και τα γλωσσικά φαινόμενα της εναλλαγής κώδικα, της διαγλωσσικότητας, της ευγένειας/αγένειας και του χιούμορ. Οι στόχοι της έρευνας καθορίστηκαν ως εξής: πρώτον, να μελετηθεί η δομή της συνομιλίας και η κατανομή συνομιλιακών δικαιωμάτων στη ενήλικη διδακτική διεπίδραση. Δεύτερον, να καταγραφεί ο λόγος των ενήλικων εκπαιδευομένων στα τμήματα δια βίου μάθησης, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας ξένων γλωσσών. Τρίτον, να μελετηθούν τα φαινόμενα που εμφανίζονται κατά την επικοινωνία των συμμετεχουσών και ιδιαίτερα η εναλλαγή κώδικα, η διαγλωσσικότητα, η α/ευγένεια και το χιούμορ. Τέλος, να μελετηθεί η κατασκευή ταυτοτήτων μέσω του λόγου και δια των υπό διερεύνηση γλωσσικών φαινομένων. Ερευνητικά εργαλεία συλλογής των δεδομένων για την όσο το δυνατόν περισσότερο ρεαλιστική καταγραφή της πραγματικότητας στην αίθουσα διδασκαλίας αποτέλεσαν: α. η μέθοδος της συμμετοχικής παρατήρησης, β. η ψηφιακή ηχογράφηση του αυθόρμητου και φυσικού λόγου και γ. το ερωτηματολόγιο με σκοπό τη συλλογή βιογραφικών στοιχείων των συμμετεχόντων. Η συστηματική ανάλυση φυσικού ηχογραφημένου λόγου με χρήση πρωτογενούς υλικού, καθώς και η εξέταση των εκφωνημάτων σε πραγματικές επικοινωνιακές περιστάσεις, οδήγησε στην επιλογή λογοαναλυτικών προσεγγίσεων της συνομιλιακής οργάνωσης και των συνομιλιακών πρακτικών. Αξιοποιούνται μεθοδολογικά εργαλεία της ανάλυσης συνομιλίας, καθώς και θεωρητικές αρχές από την κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και την προσέγγιση της κοινωνικής κατασκευής της ταυτότητας στη συνομιλιακή διεπίδραση. Όλα τα γλωσσικά φαινόμενα που εξετάζουμε εν τέλει ανάγονται σε συνομιλιακές στρατηγικές διαχείρισης της επικοινωνίας και διαχείρισης του προσώπου κατά τη διεπίδραση, τόσο από την πλευρά του συστήματος οργάνωσης της συνομιλίας όσο και από τις πρακτικές που εφαρμόζουν οι συμμετέχουσες στην οργάνωση των συνεισφορών τους και στην οικοδόμηση των ταυτοτήτων τους. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι η μορφή του συστήματος της οργάνωσης του λόγου στη διδακτική διεπίδραση προσιδιάζει σε ένα περισσότερο συμμετρικό σύστημα συνομιλίας, συμβάλλοντας στην εγκαθίδρυσή μιας λιγότερο ασύμμετρης σχέσης μεταξύ των μερών και στην απομειώση της κοινωνικής απόστασης των αντιθετικών ταυτοτήτων εκπαιδεύτριας - εκπαιδευόμενων. Φαίνεται ότι η γνωσιακή/διδακτική διαδικασία είναι δευτερεύουσα σε σχέση με την κοινωνική διεπίδραση και την οικοδόμηση ενδοομαδικών δεσμών εγγύτητας στους οποίους συμμετέχουν τόσο οι εκπαιδευόμενες όσο και οι εκπαιδεύτριες. Σημαντικές επίσης, είναι, οι εθνοπολιτισμικές ταυτότητες που κατασκευάζονται στον λόγο των εκπαιδευτριών και των εκπαιδευόμενων, καθώς και οι ταυτότητες που σχετίζονται με την ηλικιακή απόσταση των συμμετεχουσών στις κοινότητες πρακτικής των τμημάτων δια βίου μάθησης.