Σχεδιασμός, εφαρμογή και αξιολόγηση ενός ψυχο-εκπαιδευτικού προγράμματος σε παιδιά πρώιμης εφηβείας για την μείωση του αισθήματος του φόβου - άγχους και την αλλαγή στάσεων αναφορικά με το πλαίσιο του θανάτου

Abstract

The benefits that children obtain from participating in intervention programs in order to deal with death-related issues are indisputable. Death is a fear factor that has been observed to increase during early adolescence and is negatively linked to the positive attitude of accepting it as a normal and integral part of life. Phobic emotions activate evasive attitudes and reactions to death. In such a case, the chances of psychological effects on a person's later life increase. The present study is the first one designed to evaluate a psycho-educational program to reduce children's sense of fear and anxiety in early adolescence and change attitudes towards death. It is the first study, in Greece and abroad, that, in addition to evaluating its effectiveness, also studies the group procedures that contribute to the implementation of this program. The study included 226 primary and secondary school students from the district of Ioannina (103 in the intervention group and 123 in the control group) aged at 11-14 (M = 12.28 ± 15.61, 12.80 ± 4.38). The intervention program included activities to identify the cognitive triangle, namely the connection of emotions with thought and behavior, cognitive reconstruction, learning and applying appropriate management strategies, as well as the strengthening of an optimistic way of thinking regarding to life's valuable gift. The students who participated in the intervention program had a statistically significant reduction in their sense of fear-anxiety concerning death compared to the students in the control group. Encouraging were also the findings of the repeated measurement, which took place 6 months after the end of the intervention program, that depicted either low levels of fear-anxiety, or even further reduction in a statistically significant manner. Accordingly, the results were positive in terms of the positive change in the attitude of the students towards death to the post-test but also to the follow-up measurements. The group processes studied were the therapeutic factors, the therapeutic alliance, the group climate and the perception of the leader’s facilitating attitudes. Specific therapeutic factors emerged during the intervention and their importance varied according to the stage of group development. A special finding, in terms of therapeutic factors, is the fact that in addition to guidance - which emerged to a greater extent - the instillation of hope and catharsis occupied the following positions. Whereupon, apart from the cognitive factors, emotional factors also emerged to a large extent, which is desirable, as the program aimed at cognitive and emotional level. At the same time, the students developed a good therapeutic alliance with the coordinator from the beginning and formed a positive perception of her facilitation attitudes with statistically significant changes, during and at the end of the intervention. Finally, a good group climate was formed throughout the intervention with statistically significant changes. It is noteworthy that boys and girls benefited equally, as did older and younger students. In conclusion, the present study suggests that a group psychoeducational intervention reduces significantly children's sense of fear-anxiety concerning death and helps them change their attitudes towards it in a more positive way by emphasizing the value of life. Respectively, group processes contribute effectively to the work of a group intervention coordinator. Such programs can be applied to mixed groups, as well as to the aforementioned ages, as the results seem to be encouraging.

Αναμφισβήτητα είναι τα οφέλη που αποκομίζουν τα παιδιά από τη συμμετοχή τους σε προγράμματα παρέμβασης για τη διαχείριση θεμάτων που πλαισιώνουν τον θάνατο. Ο θάνατος αποτελεί παράγοντα φόβου ο οποίος έχει παρατηρηθεί να αυξάνεται κατά την πρώιμη εφηβεία και είναι αρνητικά συνδεδεμένος με τη θετική στάση αποδοχής του ως ένα φυσιολογικό και αναπόσπαστο τμήμα της ζωής. Τα φοβικά συναισθήματα ενεργοποιούν αποφευκτικές στάσεις και αντιδράσεις απέναντι στο θάνατο. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο αυξάνονται οι πιθανότητες για ψυχολογικές επιπτώσεις στη μετέπειτα ζωή του ατόμου. Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη μελέτη που αποσκοπεί στην αξιολόγηση ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος για τη μείωση του αισθήματος του φόβου-άγχους παιδιών πρώιμης εφηβείας και την αλλαγή στάσεων απέναντι στο πλαίσιο του θανάτου. Είναι η πρώτη μελέτη σε Ελλάδα κι εξωτερικό που πέρα από την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας μελετά και τις ομαδικές διαδικασίες που συντελούν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του εν λόγω προγράμματος. Στην έρευνα συμμετείχαν 226 μαθητές Δημοτικών και Γυμνασίων Σχολείων του νομού Ιωαννίνων (103 στην ομάδα παρέμβασης και 123 στην ομάδα ελέγχου) 11-14 ετών (Μ.Ο. = 12,28 ± 15,61, 12,80 ± 4,38). Το πρόγραμμα παρέμβασης περιελάμβανε δραστηριότητες για την αναγνώριση του γνωστικού τριγώνου, δηλαδή της σύνδεσης των συναισθημάτων με τη σκέψη και τη συμπεριφορά, τη γνωστική αναδόμηση, την εκμάθηση και εφαρμογή κατάλληλων στρατηγικών διαχείρισης, καθώς και την ενίσχυση ενός αισιόδοξου τρόπου σκέψης σχετικά με το πολύτιμο δώρο της ζωής. Οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα παρέμβασης σημείωσαν στατιστικά σημαντική μείωση στο αίσθημα του φόβου-άγχους τους απέναντι στον θάνατο συγκριτικά με τους μαθητές της ομάδας ελέγχου. Ενθαρρυντικά ήταν και τα ευρήματα από την επαναληπτική μέτρηση, που πραγματοποιήθηκε 6 μήνες μετά τη λήξη του προγράμματος παρέμβασης, τα οποία έδειξαν είτε να διατηρούνται τα χαμηλά επίπεδα του φόβου-άγχους είτε να μειώνονται ακόμη περισσότερο με στατιστικά σημαντικό τρόπο. Αντίστοιχα, θετικά ήταν τα αποτελέσματα ως προς τη θετική αλλαγή των στάσεων των μαθητών απέναντι στον θάνατο και στη μεταμέτρηση, αλλά και την επαναληπτική μέτρηση. Οι ομαδικές διαδικασίες που μελετήθηκαν ήταν οι θεραπευτικοί παράγοντες, η θεραπευτική συμμαχία, το ομαδικό κλίμα και η αντίληψη των διευκολυντικών στάσεων της συντονίστριας. Κατά τη διάρκεια της παρέμβασης λειτούργησαν συγκεκριμένοι θεραπευτικοί παράγοντες, η σημασία των οποίων μεταβαλλόταν ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης των ομάδων. Ιδιαίτερο εύρημα ως προς τους θεραπευτικούς παράγοντες αποτελεί το γεγονός ότι πέρα από την καθοδήγηση -η οποία αναδείχθηκε σε μεγαλύτερο ποσοστό- η ενστάλαξη ελπίδας και η κάθαρση κατέλαβαν τις αμέσως επόμενες θέσεις. Πέρα, λοιπόν, από τους γνωστικούς παράγοντες αναδείχθηκαν σε μεγάλο ποσοστό και οι συναισθηματικοί παράγοντες πράγμα επιθυμητό, καθώς το πρόγραμμα στόχευε σε γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο. Παράλληλα, οι μαθητές δημιούργησαν εξαρχής μια καλή θεραπευτική συμμαχία με τη συντονίστρια και διαμόρφωσαν μια θετική αντίληψη για τις διευκολυντικές στάσεις της με στατιστικά σημαντικές μεταβολές κατά τη διάρκεια και το τέλος της παρέμβασης. Διαμορφώθηκε ένα καλό ομαδικό κλίμα σε όλη τη διάρκεια της παρέμβασης με στατιστικά σημαντικές μεταβολές. Αξιοσημείωτο είναι ότι ωφελήθηκαν αγόρια και κορίτσια εξίσου, όπως, επίσης, μεγαλύτεροι και μικρότεροι μαθητές. Συμπερασματικά, η παρούσα έρευνα υποδεικνύει ότι μια ομαδική ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση μειώνει σε σημαντικό βαθμό το αίσθημα του φόβου-άγχους των παιδιών για τον θάνατο και τους βοηθά να αλλάξουν τις στάσεις τους απέναντι σε αυτό με έναν πιο θετικό τρόπο δίνοντας έμφαση στην αξία της ζωής. Αντίστοιχα, οι ομαδικές διαδικασίες συμβάλλουν πρακτικά στο έργο ενός συντονιστή ομαδικών παρεμβάσεων. Τέτοιου είδους προγράμματα είναι δυνατό να εφαρμόζονται σε μεικτού τύπου ομάδες, όπως και στις προαναφερθείσες ηλικίες, καθώς τα αποτελέσματα φαίνεται να είναι ενθαρρυντικά.