Παιδαγωγική αξιοποίηση του κριτικού γραμματισμού στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας

Abstract

This dissertation is a contribution to the scientific field of critical reading under the umbrella of critical literacy’s philosophy and pedagogy in Secondary Education. It is grounded on the cultivation of Critical Reading Strategies (CRS) based on critical literacy to second class pupils of an Experimental School (Lyceum) of Athens and aims to the improvement of their collaborative critical reading. The CRS based on critical literacy are pedagogical tools, which consist not only of reading technics (i.e. underlining, annotating, outlining etc.) but also of critical reading procedures (i.e. reviewing, contextualizing, evaluating etc.) (Barnet & Bedau, 2014, pp. 34-42∙ Harvard University, 2015∙ Mather & McCarthy, 2016∙ Salisbury University, 2009∙ Spears, 2013∙ Varaprasad,1997) and are organized in 4 groups: a) the research of publication means and the writer-designer’s identity, b) the research of perspectives and groups of people, c) the research of informative material and d) the research of emotional impact towards readers. The construction of these strategies incorporates with critical literacy dimensions (critical thinking, emotional influence and social action) and characteristics – mainly focusing on the analysis of relations between language/semiosis and power in every kind of texts (monomodal and multimodal) and on the emergence of pupil’s/critical readers’ agency (Pascarella & Terenzini, 1991, p. 118∙ Giroux, 1993, p. 367∙ Rogers & Wetzel, 2014, p. 101∙ Janks, 2010, pp. 212-213). It is aimed for critical pupils or readers of text discourses to be in the position to stand critically or stand opposite the texts which they read, to denaturalize the reality which is being constructed and to interpret ideological issues of discriminations or polarization (Fairclough & Wodak, 1997, p. 271∙ Mousavi, 2012, pp. 24-27∙ Wodak, 2001a, p. 2∙ Wodak, 2001b, pp. 72-77∙ Wallace, 2012, p. 267).Through this mixed research of convergent designing, which is based on case study philosophy, qualitative and quantitative data is collected and co-interpreted in order to provide answers to searching questions, which are related to the usage of critical reading strategies and the evaluation of their effectiveness in collaborative critical reading of texts. The findings of the research demonstrate the significant profits of CRS in relation to critical literacy in pupils’ collaborative critical reading and also examines the participation and the collaboration – fundamental characteristics of new literacies’ new ethos – in reading communities or communities of practice, such as school classes. Moreover, the systemic perspective of literacy emerges, not only because the proposed model of strategies pedagogically comprises various literacy perspectives (behavioristic, cognitive, sociocultural, semiotic and critical) but also through the promoted differentiated orchestration of CRS based on critical literacy from pupils, so that on the one hand a project for reading critically texts is being fulfilled and on the other hand a collaborative point of view is being constructed through procedures of reciprocal exchange of critical approaches (Baker, 2010, pp. 300-306∙ Wenger,1998∙ Lankshear & Knobel, 2011, p. 7, 29). This collaborative perspective of pupils is not only an amalgama of separate individual critical readings but also an interactive synthesis, which cultivates reflective procedures in critical readers and contributes to their critical awareness.

Η παρούσα διατριβή συνιστά μια συμβολή στο επιστημονικό πεδίο της κριτικής ανάγνωσης κειμένων στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ερείδεται στην καλλιέργεια σε μαθητές της Β΄ τάξης ενός πειραματικού Γενικού Λυκείου της Αθήνας Στρατηγικών Κριτικής Ανάγνωσης Κειμένων (Σ.Κ.Α.Κ.) με βάση τον κριτικό γραμματισμό και αποσκοπεί στη βελτίωση της συλλογικής κριτικής τους ανάγνωσης. Οι Σ.Κ.Α.Κ. με βάση τον κριτικό γραμματισμό συνιστούν παιδαγωγικά εργαλεία, τα οποία απαρτίζονται τόσο από τεχνικές ανάγνωσης (π.χ. υπογράμμιση, σημειώσεις, πίνακες κ.ά.) όσο και από διαδικασίες κριτικής ανάγνωσης (π.χ. προεπισκόπηση, περικειμενοποίηση, αξιολόγηση κ.ά.) (Barnet & Bedau, 2014, σσ. 34-42∙ Harvard University, 2015∙ Mather & McCarthy, 2016∙ Salisbury University, 2009∙ Spears, 2013∙ Varaprasad,1997) και οργανώνονται σε τέσσερις ομάδες: α) τη διερεύνηση του μέσου δημοσίευσης και της ταυτότητας του συγγραφέα-σχεδιαστή, β) τη διερεύνηση των οπτικών και των κατηγοριών ανθρώπων, γ) τη διερεύνηση του πληροφοριακού/ αποδεικτικού υλικού και δ) τη διερεύνηση της συναισθηματικής επιρροής προς τον αναγνώστη. Η «κατασκευή» των στρατηγικών αυτών ενσωματώνει τις διαστάσεις (κριτική σκέψη, συναισθηματική επιρροή και κοινωνική συμμετοχή ή δράση) και τα χαρακτηριστικά του κριτικού γραμματισμού – κυρίως επικεντρώνεται στη διερεύνηση των σχέσεων γλώσσας/σημείωσης και εξουσίας σε κάθε λογής κείμενα (μονοτροπικά και πολυτροπικά) και στην ανάδυση της προσωπικής φωνής των μαθητών/κριτικών αναγνωστών (Pascarella & Terenzini, 1991, σ. 118∙ Giroux, 1993, σ. 367∙ Rogers & Wetzel, 2014, σ. 101∙ Janks, 2010, σσ. 212-213). Επιδιώκεται οι μαθητές/κριτικοί αναλυτές του λόγου των κειμένων να είναι σε θέση να στέκονται κριτικά και να «αντιστέκονται» (να στέκονται απέναντι) στα κείμενα που διαβάζουν, να «αποφυσικοποιούν» την πραγματικότητα που αυτά «κατασκευάζουν» και να ερμηνεύουν ιδεολογικά ζητήματα διακρίσεων ή πόλωσης (Fairclough & Wodak, 1997, σ. 271∙ Mousavi, 2012, σσ. 24-27∙ Wodak, 2001a, σ. 2∙ Wodak, 2001b, σσ. 72-77∙ Wallace, 2012, σ. 267). Μέσω της μικτής αυτής έρευνας συγκλίνοντος σχεδιασμού, η οποία βασίζεται στη φιλοσοφία της μελέτης περίπτωσης, συγκεντρώνονται και συνερμηνεύονται ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα με σκοπό να δοθούν απαντήσεις στα διερευνητικά ερωτήματα, τα οποία σχετίζονται με τη χρήση των στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης κειμένων και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους στις μαθητικές Συλλογικές Κριτικές Αναγνώσεις Κειμένων (ΣΥ.Κ.Α.Κ). Διαπιστώνονται από τα ευρήματα της έρευνας τα σημαντικά οφέλη της αξιοποίησης των Σ.Κ.Α.Κ. με βάση τον κριτικό γραμματισμό στις ΣΥ.Κ.Α.Κ. των μαθητών και εξετάζονται η συμμετοχικότητα και η συλλογικότητα – βασικά χαρακτηριστικά του νέου ήθους των νέων γραμματισμών – σε αναγνωστικές κοινότητες ή κοινότητες πρακτικής, όπως είναι οι σχολικές τάξεις. Αναδεικνύεται, επιπλέον, η συστημική οπτική για τον γραμματισμό, καθώς συνδυάζονται παιδαγωγικά διάφορες οπτικές γραμματισμού (συμπεριφοριστική, γνωστική, κοινωνικοπολιτισμική, σημειωτική και κριτική) και προωθείται η διαφοροποιημένη ενορχήστρωση των Σ.Κ.Α.Κ. με βάση τον κριτικό γραμματισμό από τους μαθητές, ώστε αφενός να πραγματοποιηθεί το έργο της κριτικής ανάγνωσης ενός κειμένου και αφετέρου να οικοδομηθεί μια συλλογική οπτική γι’ αυτό μέσα από διαδικασίες αμοιβαίας ανταλλαγής κριτικών προσεγγίσεων (Baker, 2010, σσ. 300-306∙ Wenger,1998∙ Lankshear & Knobel, 2011, σ. 7, 29). Η συλλογική αυτή οπτική των μαθητών δεν αποτελεί μόνο ένα αμάλγαμα των επιμέρους ατομικών κριτικών αναγνώσεων αλλά μια αλληλεπιδραστική σύνθεσή τους, η οποία καλλιεργεί στους κριτικούς αναγνώστες αναστοχαστικές διαδικασίες και συμβάλλει στην κριτική τους επίγνωση.