Η κινηματογραφική μουσική του John Williams (1975 – 2018): μελωδία, αρμονία, μορφολογικά πρότυπα και θεματική ενότητα

Abstract

The present dissertation aims to outline John Williams’s style, as it is evident through his film music themes (1975-2018), from a sample of 71 films. In the introductory chapter the definitions of style and theme are clarified while the historical significance of 1975 with Jaws – as the starting year of study of the composer’s style – is pointed out. The present bibliography around Williams that has to do mainly with the narrative nature of the themes is touched upon onward, the chapters of the research are summarized and the methodology that was used for the writing of the project is presented. The first chapter examines the horizontal axis, namely melody. The composer’s difficulty in building melodies that sound inevitable is noted, while some common melodic features of his themes are mentioned like a distinctive rhythmic design that gives melody breath, distinctive note patterns with large leaps from the very first bars, unique to the composer’s style, as well as well-defined phrases with strict borders that remind of neoclassical themes. Fourths, fifths and seconds constitute dominant intervals in melodic building, while Aeolian mode is dominant among the composer’s modal melodies. The second and largest chapter of the dissertation concerns harmony which is mainly chromatic but tonal, an amalgamation of older styles and composers. Harmonic occurrences that pertain to the quality of the chords like modal inflections, specific harmonic progressions like the “tarnhelm” progression and the progression that includes the raised subdominant, double dominants, parallel harmony etc. are presented in specific examples, while the nature of their structure like in quartal harmony, in seventh etc. chords, in added-note chords and in pedal, doesn’t remain unexplored. In the third chapter of formal archetypes some of the most basic syntax types of the total volume of Williams’s themes are pointed out, with sentence and period – both originating from classical prototypes – dominating. In the meantime some “new” types are mentioned like the sentence with a dissolving third statement, the trifold sentence or the developing sentence, all more modern versions of the classical sentence. A summarized statistical table is presented in the end of the chapter, that examines each type’s frequency in the themes under analysis, as well as some conclusions that are hidden under the numbers. Thematic unity constitutes the subject of the fourth and final chapter. After the need for connective elements between the themes of a film is examined, the chapter moves on to 11 examples from films where the phenomenon is more or less evident. These connections consist of motivic similarities in the foreground or background, while the analyses are influenced in a large degree from Reti’s, The thematic process in music. The epilogue, after formulating in its beginning the dissertation’s contribution to the academic world, namely the grouping and systematic presentation of the general stylistic traits of Williams as a film composer, summarizes and recaps its basic points.

Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην σκιαγράφηση του στυλ του John Williams, όπως αυτό φαίνεται μέσα από τα κινηματογραφικά του θέματα (1975-2018), από ένα δείγμα 71 ταινιών. Στο εισαγωγικό κεφάλαιο διασαφηνίζεται τι είναι στυλ, ποιο είναι το θέμα ενώ αναδεικνύεται και η ιστορική σημασία του 1975 με το Jaws, ως εναρκτήριας χρονιάς μελέτης του στυλ του συνθέτη. Εν συνεχεία αγγίζεται η υπάρχουσα βιβλιογραφία γύρω από τον Williams που ασχολείται κυρίως με την αφηγηματική υπόσταση των θεμάτων, συνοψίζονται τα κεφάλαια της έρευνας και παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τη συγγραφή της μελέτης. Το πρώτο κεφάλαιο εξετάζει τον οριζόντιο άξονα, τη μελωδία. Σημειώνεται η δυσκολία του συνθέτη στο να κατασκευάζει μελωδίες που ακούγονται αναπόφευκτες, ενώ αναφέρονται κάποια κοινά μελωδικά χαρακτηριστικά των θεμάτων του όπως το χαρακτηριστικό ρυθμικό σχέδιο που δίνει πνοή στην μελωδία, τα χαρακτηριστικά φθογγικά σχήματα με τα μεγάλα πηδήματα από τα πρώτα κιόλας μέτρα, ίδιον του στυλ του συνθέτη καθώς και οι καλά οριοθετημένες φράσεις με τα αυστηρά όρια που θυμίζουν νεοκλασικά θέματα. Οι τέταρτες, οι πέμπτες και οι δεύτερες αποτελούν κυρίαρχα διαστήματα στην μελωδική κατασκευή, ενώ ο αιολικός δεσπόζει στις τροπικές μελωδίες του συνθέτη. Το δεύτερο και εκτενέστερο κεφάλαιο της διατριβής ασχολείται με την αρμονία, που είναι κατά βάση χρωματική αλλά τονικοκεντρική, ένα αμάλγαμα παλαιότερων στυλ και συνθετών. Αρμονικά φαινόμενα που αφορούν την ποιότητα των συγχορδιών όπως τροπικές κλίσεις, συγκεκριμένες αρμονικές διαδοχές όπως η διαδοχή “tarnhelm” και η ακολουθία που περιλαμβάνει την οξυμμένη υποδεσπόζουσα, διπλές δεσπόζουσες, παράλληλη αρμονία κ.λπ. εμφανίζονται σε συγκεκριμένα παραδείγματα, ενώ δεν μένει ανεξερεύνητη και η φύση της δομής τους όπως στην τετραδική αρμονία, στις συγχορδίες μεθ’ εβδόμης κ.λπ., στις συγχορδίες με πρόσθετες νότες και στον ισοκράτη. Στο τρίτο κεφάλαιο των μορφολογικών προτύπων επισημαίνονται κάποιοι από τους βασικότερους τύπους δόμησης του συνολικού όγκου των θεμάτων του Williams, με την πρόταση και την περίοδο – προερχόμενες αμφότερες από τα κλασικά πρότυπα – να κυριαρχούν. Παράλληλα αναφέρονται και άλλοι «καινούργιοι» τύποι, όπως η πρόταση με ρευστοποιούμενη τρίτη διατύπωση, η τρίπτυχη πρόταση, ή η αναπτυσσόμενη πρόταση, όλες πιο σύγχρονες εκδοχές της κλασικής πρότασης. Στο τέλος του κεφαλαίου παρουσιάζεται ένας συνοπτικός στατιστικός πίνακας που εξετάζει τη συχνότητα του κάθε τύπου στα υπό ανάλυση θέματα, καθώς και κάποια συμπεράσματα που μας κρύβουν οι αριθμοί. Η θεματική ενότητα αποτελεί το αντικείμενο του τέταρτου και τελευταίου κεφαλαίου. Αφού εξετάζεται η ανάγκη να υπάρχουν συνδετικά στοιχεία ανάμεσα στα θέματα της μουσικής μιας ταινίας, το κεφάλαιο προχωράει σε 11 παραδείγματα από ταινίες όπου αυτό το φαινόμενο είναι περισσότερο ή λιγότερο αντιληπτό. Οι συνδέσεις αυτές συνίστανται περισσότερο σε μοτιβικές ομοιότητες είτε στο προσκήνιο είτε σε παρασκηνιακό επίπεδο, ενώ οι αναλύσεις είναι επηρεασμένες σε μεγάλο βαθμό από το πόνημα του Reti, The thematic process in music. Ο επίλογος, αφού διατυπώσει στη αρχή του το καινούργιο που συνεισφέρει η διατριβή στον ακαδημαϊκό κόσμο ήτοι την ομαδοποίηση και συστηματοποίηση των γενικών υφολογικών στοιχείων του κινηματογραφικού Williams, συνοψίζει και ανακεφαλαιώνει τα βασικά σημεία της.