Γραμματισμός ενηλίκων μεταναστών σε διαπολιτισμικό περιβάλλον, ως κοινωνικο-πολιτική και πολυτροπική πρακτική: μια παιδαγωγική προσέγγιση θεμελιωμένη στη θεωρία του Paulo Freire

Abstract

Conceptualizing literacy as a socio-political and multimodal practice is a response to the multiple forms of literacy required by both the internationalized landscape of linguistic and cultural diversity and the newly emerging pluralistic forms of textual worlds and citizenship. However, literacy of adults belonging to diverse linguistic and cultural non-privileged social groups, is primarily seen as a set of distinct skills and goals, rather than a critical act, consisting of thought and action. The narrowly ideologically demarcated and decontextualized notions of literacy of these social groups in educational practice, do not promote an understanding of the dynamic interaction of knowledge that emerges from exploring multiple explicit or implicit forms/structures of society. In addition, they do not focus on the evolving landscape of the communication channels, which are articulated by multiple semiotic systems, where the verbal form of language ceases to be the dominant resource for the meaning-making of texts and the world, which results that these groups are led to social exclusion. The aim of the present study is to formulate a literacy program for adult immigrant students focusing on language as a socio-political-cultural and multimodal practice, based on Freire's Pedagogy on the one hand and the Critical [Multi] Literacies on the other. The specific objectives were to map: the literacy practices developed and implemented in an intercultural literacy community of adult immigrant students, as social, political and multimodal practices in reading/viewing multimodal/multifaceted sources of meaning and the production of multiple forms text; and the utilization of these practices as the starting point of a humanizing pedagogy for the re-reading of the daily and social reality not as static but as evolving aiming at its transformation. The research was conducted at the ΄Odysseas΄ Solidarity School, a non-typical learning community. It was carried out over two years and involved twenty immigrant students, men and women, aged 28-50, from different ethnic, linguistic and cultural backgrounds. The heterogeneity of this literacy community defined the methodology of the present research, which is in the context of emancipatory action research. The materials used in the study consisted of: semi-structured questionnaire interviews, and teacher’s diary. The research material were: analysis of the questionnaire findings, texts’ grid for use, transcribed oral interactions of the texts, transcribed findings of the interviews and texts grid produced by the students. The overall research is designed on three cycles and the findings from the data analysis highlight the creation by the students, of a gradually evolving complex network of social, political and multimodal literacy practices that contribute to the treatment of explicit or implicit meanings of new forms of texts, as evolving rather than static, representing dominant socio-political structures. Considering the literacy of adult immigrants as a political and social issue, these findings confirm that the coupling of Liberation Pedagogy with the context of Critical [Multi] literacies can contribute to both the participation of adult immigrant students in new literacy paths and the creation of conditions for a more active and democratic society of the future.

Η προσέγγιση του γραμματισμού ως κοινωνικο-πολιτική και πολυτροπική πρακτική αποτελεί μια απάντηση στις πολλαπλές μορφές γραμματισμού που απαιτούνται από το διεθνοποιημένο τοπίο της γλωσσικής και πολιτισμικής πολυμορφίας και από τις νεο-αναδυόμενες πλουραλιστικές μορφές των κειμενικών κόσμων και της ιδιότητας του πολίτη. Εν τούτοις, ο γραμματισμός των ενηλίκων που ανήκουν σε πολύμορφες γλωσσικές και πολιτισμικές μη ηγεμονικές κοινωνικές ομάδες, κατά κύριο λόγο, αντιμετωπίζεται ως ένα σύνολο διακριτών δεξιοτήτων και στόχων και όχι ως κριτική πράξη, η οποία απαρτίζεται από σκέψη και δράση. Οι στενά ιδεολογικά οριοθετημένες και αποπλαισιωμένες εννοιοδοτήσεις του γραμματισμού αυτών των κοινωνικών ομάδων στην εκπαιδευτική πράξη δεν προωθούν την κατανόηση της δυναμικής διάδρασης της γνώσης που προκύπτει από τη διερεύνηση των πολλαπλών ρητών ή υπόρρητων μορφών/δομών της κοινωνίας και δεν εστιάζουν στο μεταβαλλόμενο τοπίο των επικοινωνιακών διόδων που συναρθρώνεται από πολλαπλά σημειωτικά συστήματα, όπου η λεκτική μορφή της γλώσσας παύει να είναι ο κυρίαρχος πόρος νοηματοδότησης των κειμένων και του κόσμου, με απόρροια οι ομάδες αυτές να οδηγούνται στον κοινωνικό αποκλεισμό. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διαμόρφωση ενός προγράμματος γραμματισμού σε ενήλικες μετανάστες μαθητές με επίκεντρο τη θεώρηση της γλώσσας ως κοινωνικο-πολιτι[σμι]κής και πολυτροπικής πρακτικής εδραζόμενου από τη μια πλευρά στην Παιδαγωγική του Freire και από την άλλη στους Κριτικούς [Πολυ]γραμματισμούς. Ως ειδικότεροι στόχοι τέθηκαν η χαρτογράφηση: των πρακτικών γραμματισμού που αναπτύσσονται και πραγματώνονται σε μια διαπολιτισμική κοινότητα γραμματισμού ενήλικων μεταναστών μαθητών, ως κοινωνικές, πολιτικές και πολυτροπικές πρακτικές κατά την ανάγνωση/θέαση πολυτροπικών/πολυμεσικών πηγών νοήματος και την παραγωγή πολλαπλών μορφών κειμένων, και της αξιοποίησης αυτών των πρακτικών ως αφετηρία μιας εξανθρωπίζουσας παιδαγωγικής για την εκ νέου «ανάγνωση» της καθημερινής και κοινωνικής πραγματικότητας όχι ως στατικής αλλά ως μεταβαλλόμενης με στόχο τον μετασχηματισμό της. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε για δύο χρόνια στο σχολείο Αλληλεγγύης «Οδυσσέας», το οποίο ανήκει στη μη τυπική κοινότητα μάθησης∙ συμμετείχαν είκοσι μετανάστες μαθητές, άνδρες και γυναίκες, ηλικίας 28-50 ετών, προερχόμενοι από διαφορετικά εθνοτικά, γλωσσικά και πολιτισμικά πλαίσια∙ η ετερογένεια αυτής της κοινότητας γραμματισμού καθόρισε τη μεθοδολογία της παρούσας έρευνας, η οποία εντάσσεται εντός του πλαισίου της χειραφετητικής έρευνας δράσης. Ως εργαλεία συλλογής δεδομένων αξιοποιήθηκαν: ημιδομημένο ερωτηματολόγιο και συνεντεύξεις και το ημερολόγιο εκπαιδευτικού. Ως ερευνητικό υλικό αποτέλεσαν: η ανάλυση των ευρημάτων του ερωτηματολογίου, το πλέγμα κειμένων προς αξιοποίηση, μεταγραμμένες προφορικές διαδράσεις της κειμενικής κοινότητας, τα μεταγραμμένα ευρήματα των συνεντεύξεων και το παραγόμενο πλέγμα κειμένων από τους μαθητές. Το ερευνητικό μέρος της παρούσας εργασίας διαρθρώθηκε σε τρεις κύκλους και τα ευρήματα από την ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων αναδεικνύουν τη δημιουργία, από την πλευρά των μαθητών, ενός σταδιακά εξελισσόμενου σύνθετου πλέγματος κοινωνικών, πολιτικών και πολυτροπικών πρακτικών γραμματισμού που συμβάλλουν στην πραγμάτευση των ρητών ή υπόρρητων νοημάτων των νέων μορφών κειμένων, ως μεταβαλλόμενα και όχι ως στατικά και αμετάβλητα, που εκπροσωπούν κυρίαρχες κοινωνικοπολιτικές δομές. Θεωρώντας τον γραμματισμό των ενηλίκων μεταναστών ως ένα πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα, τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν ότι η σύζευξη της Απελευθερωτικής Παιδαγωγικής με το πλαίσιο των Κριτικών [πολυ]γραμματισμών μπορεί να συμβάλει στη συμμετοχή των ενηλίκων μεταναστών μαθητών σε νέες διαδρομές γραμματισμού και στη δημιουργία συνθηκών για μια πιο ενεργή και δημοκρατική κοινωνία του μέλλοντος.