Άτυπες μορφές μάθησης και ελεύθερος μουσικός αυτοσχεδιασμός: επαναπροσδιορίζοντας την έννοια της μουσικής δραστηριότητας στην Ελλάδα μέσα από περιπτώσεις αυτοσχεδιαστών χωρίς επίσημη μουσική εκπαίδευση

Abstract

Focusing on in depth interviews with twelve improvisers who have not gone through formal musical training, this doctoral thesis looks at improvised musical activity between 2000 and 2015 in Athens, through a dual focus: as an informal learning process, and as a set of musical microhistories. Addressing such microhistories in combination with a drastically changing social and economic climate and technological progress, the thesis suggests an urgent necessity for revisions to current conceptions and representations of musical activity. The extensive, but until now largely underrepresented and unacknowledged activity of free improvisers is a pointer towards such revisions, as it fosters an idea of open, accessible musical action.

Η παρούσα διατριβή αποτελεί μια διττή απόπειρα ιστορικής αποτύπωσης και κριτικής ερμηνείας μιας αυτοσχέδιας μουσικής δραστηριότητας που διαμορφώθηκε μέσα σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης ή μέσω άτυπων διεργασιών μάθησης. Το κύριο μέρος της έρευνας εστιάζεται σε επιλεγμένες πειραματικές και ελεύθερα αυτοσχεδιαστικές μουσικές πρακτικές που αναπτύχθηκαν στην Αθήνα μεταξύ 2000 και 2015. Προς μεγαλύτερη κατανόηση και εμβάθυνση στα θέματα αυτοσχεδιασμού και μάθησης της περιόδου αυτής, η έρευνα εντοπίζει τις αφετηρίες των παραπάνω πρακτικών και κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες, του 1980 και 1990, ανιχνεύοντας τις καταβολές τους και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, Βόλος). Αν και η ιστορική μελέτη των ελεύθερα αυτοσχεδιαστικών πρακτικών στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. έχει ήδη αρχίσει να εδραιώνεται στην αγγλόφωνη κυρίως βιβλιογραφία, στην ελληνόφωνη έρευνα ο χώρος αυτός παραμένει εν πολλοίς αχαρτογράφητος. Κατ’ επέκταση η διατριβή επικεντρώνεται στον ελλαδικό χώρο, προκειμένου να αποτελέσει μια πρώτη βάση για περαιτέρω έρευνα, αφενός ως προς την ιστορία εγχώριων αυτοσχεδιαστικών πρακτικών, και αφετέρου ως προς τις μαθησιακές διαστάσεις τέτοιων πρακτικών.Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου το κυρίαρχο μεθοδολογικό εργαλείο που χρησιμοποιείται είναι αυτό των αφηγήσεων ζωής. Με βάση τρία κριτήρια (αυτοδίδακτοι, έντονη δραστηριότητα μετά το 2000, βάση δραστηριότητας στην Αθήνα) επιλέχθηκαν δώδεκα αφηγητές/τριες με αυτοσχεδιαστική μουσική δράση, οι οποίοι/οποίες συνέβαλαν με τρόπο καθοριστικό τόσο ως προς το περιεχόμενο της διατριβής, όσο και ως προς τη δομή της. Η διατριβή περιλαμβάνει αποσπάσματα των αφηγήσεων αυτών, σε συνδυασμό με διαδικτυακή αρχειακή έρευνα και θεωρητική τεκμηρίωση από τα πεδία της μουσικής εκπαίδευσης, του αυτοσχεδιασμού, της αισθητικής & κοινωνιολογίας της μουσικής, και της ιστορίας της πειραματικής μουσικής. Μέσα από τον παραπάνω συνδυασμό αφενός σκιαγραφούνται πτυχές μιας μουσικής καθημερινότητας που εκτυλίσσεται στο περιθώριο των κυρίαρχων μουσικών θεσμών και της επίσημης μουσικής εκπαίδευσης. Αφετέρου, συγκροτείται μια συλλογή πρωτότυπων μικροϊστορικών καταγραφών σε ελάχιστα αποτυπωμένους τομείς μουσικών πρακτικών. Η μελέτη και ερμηνεία των παραπάνω στοιχείων αποσταθεροποιεί το γραμμικό μοντέλο που θέλει τη μάθηση ως ανεπίσημη, ιδιωτική πρωτοβουλία και τη μουσική δραστηριότητα ως επισημοποίηση και τελικό σκοπό τής διαδικασίας μάθησης. Προτείνεται, συνεπώς, ένας επαναπροσδιορισμός της ίδιας της έννοιας της μουσικής δραστηριότητας, ως ένα σύνολο διαδικασιών και σχέσεων που δεν είναι πάντοτε επίσημες ή θεσμοθετημένες.Η διατριβή φιλοδοξεί να ανοίξει τον δρόμο προς μια τέτοια εναλλακτική εννοιολογική προσέγγιση, και κατ’ επέκταση να συμβάλει στην διεπιστημονική έρευνα μιας ιστορίας της μουσικής «από τα κάτω», διευρύνοντας ουσιαστικά το πεδίο της μουσικολογικής έρευνας προς ανεξερεύνητες μέχρι τώρα πτυχές της μουσικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Δανάη Στεφάνου (επιβλέπουσα)Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Μουσικών Σπουδών Α.Π.Θ.Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1ος συνεπιβλέπων)Αναπληρωτής Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Παν. ΘεσσαλίαςΝικόλας Χρηστάκης (2ος συνεπιβλέπων)Καθηγητής, Τμήμα Επικοινωνίας & Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, E.Κ.Π.ΑΚωνσταντίνος Χάρδας Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Μουσικών Σπουδών Α.Π.Θ.Ιωάννα ΕτμεκτσόγλουΑναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Ιόνιο ΠανεπιστήμιοΘεοχάρης ΡάπτηςΕπίκουρος Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο ΙωαννίνωνAναστασία ΓεωργάκηΑναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Μουσικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α.