Διαπολιτισμικές και σχολικές παράμετροι του σχολικού εκφοβισμού σε παιδιά δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ψυχολογικά χαρακτηριστικά τους

Abstract

School bullying is responsible for mental health problems, social maladaptation and academic failure that follow a person until adulthood. To date, the scientific literature has identified many causal factors for the occurrence of the phenomenon. The way in which the underlying mechanisms are related to each other is a challenge for research. In the present study, the correlation of bullying behavior with various population characteristics, demographic data and school parameters was investigated. The main question referred to the possibility of correlation with the cultural identity of the participants. The study sample consisted of 572 students (293 girls and 279 boys) with a median age of 14 years, from 17 school units in Rhodopi and Evros, selected by proportional random sampling per degree of urbanity. The geographical region of Thrace was an ideal example for a study focusing on cultural characteristics, as it is distinguished for a wide variety: it includes native Christians at a rate of about 65%, native Muslims at a rate of 30% and various ethnic-cultural communities (Armenians, repatriated Greeks from former Soviet Union, immigrants from Eastern European countries) at a rate of about 5%.Based on the above, the study distinguished the majority population from the minority. The relative ratio was calculated in school classes from 0% to 89% (mean price of minority student representation: 40%). In particular, 23.4% of participating students were enrolled in schools with a minority ratio of less than 25% (low intercultural "density" schools), 56.5% attended schools with a minority ratio of 26% to 75% (medium’ intercultural "density") and the remaining 20.1% of students attended schools with a minority ratio of over 75% (high intercultural "density"). Participants completed self-report questionnaires, such as the “Revised Olweus Bully / Victim Questionnaire for Students-Senior” / OBVQ (Olweus, 1996), translated and adapted into Greek, the "Youth Self-Report" (YSR) by the Achenbach System for Empirically Based Assessment (ASEBA) and a questionnaire about demographics for collecting information such as gender, age, class of study, the family socio-economic level and their ethno-cultural identity. The ethno-cultural identity was determined by the birthplace statement and the language used by the children at home. For each answer that differed from the "Greece" or "Greek" options, the participant was categorized in the "minority" population.A percentage of 16.8% were students who were victimized, 10% were students who participated in bullying behaviors as bullies and 7,9% were students who participated in the phenomenon with a double role, as bully / victims. The size of the school and the composition of the student population (proportion of ethnic-cultural differences within the student population) seemed to play a decisive role in provoking intergroup conflicts.More specifically, victimization was 52% less frequent in schools with low and 61% less frequent in schools with a high percentage of heterogeneous students ("minority density"), as opposed to medium "density" schools for minority students, where victimization raised to higher percentages.Regarding the demonstration of bullying behavior, either in the role of bully or in the role of bully/victim, it was observed that this was less common in schools with high "density" compared to schools of medium "density". The same low trend was observed in low-density minority schools, confirming Blalock's "Group Threat Theory"; a theory about the increased sense of threat and reaction that the dominant group feels when the minority group grows in population. Our findings also show that in small schools, with less than 200 students, the risk of bullying is significantly lower compared to larger schools. In addition, students involved, regardless of role, have higher rates of internalized and externalized problems, higher rates of poor academic performance, lack of schooling and fear at school compared to their uninvolved peers. The findings of this study give rise to further research and understanding of the factors that cause aggression in the modern multicultural school. They also contribute to the development of targeted preventive practices and strategies to reduce victimization.

Ο σχολικός εκφοβισμός ευθύνεται για προβλήματα ψυχικής υγείας, κοινωνικής δυσπροσαρμοστικότητας και ακαδημαϊκής αποτυχίας που ακολουθούν το άτομο μέχρι την ενήλικη ζωή του. Μέχρι σήμερα η επιστημονική βιβλιογραφία έχει προσδιορίσει πολλούς αιτιολογικούς παράγοντες για την εκδήλωση του φαινομένου. Ο τρόπος που συσχετίζονται μεταξύ τους οι υποκείμενοι μηχανισμοί αποτελεί πρόκληση για την έρευνα. Στην παρούσα μελέτη διερευνήθηκε η συσχέτιση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς με διάφορα χαρακτηριστικά του πληθυσμού, δημογραφικά δεδομένα και σχολικές παραμέτρους. Κύριο ερώτημα αποτέλεσε η πιθανότητα συσχέτισης με την πολιτισμική ταυτότητα των μαθητών – οικογενειών τους. Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 572 μαθητές (293 κορίτσια και 279 αγόρια) με μέσο όρο ηλικίας τα 14 έτη, από 17 σχολικές μονάδες της Ροδόπης και του Έβρου, επιλεγμένες με τυχαία αναλογική δειγματοληψία ανά βαθμό αστικότητας. Το γεωγραφικό διαμέρισμα της Θράκης αποτέλεσε ιδανικό δείγμα για μελέτη που εστιάζει στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά καθώς διακρίνεται για μία ευρεία ποικιλομορφία: περιλαμβάνει γηγενείς Χριστιανούς σε ποσοστό περίπου 65%, γηγενείς Μουσουλμάνους σε ποσοστό 30% και διάφορες εθνο-πολιτισμικές κοινότητες (Αρμένιους, παλιννοστούντες απ΄ την πρώην Σοβιετική Ένωση, μετανάστες από χώρες της ανατολικής Ευρώπης) σε ποσοστό περίπου 5%. Με βάση τα παραπάνω, στη μελέτη έγινε διάκριση του πλειονοτικού πληθυσμού από τον μειονοτικό. Η σχετική αναλογία υπολογίσθηκε στις σχολικές τάξεις από 0% έως 89% (διάμεση τιμή εκπροσώπησης μειονοτικών μαθητών: 40%). Ειδικότερα, το 23,4% των συμμετεχόντων μαθητών ήταν εγγεγραμμένοι σε σχολεία με αναλογία μειονοτικών μικρότερη από το 25% (σχολεία χαμηλής διαπολιτισμικής «πυκνότητας»), το 56,5% φοιτούσαν σε σχολεία με αναλογία μειονοτικών 26% έως 75% (σχολεία μέσης διαπολιτισμικής «πυκνότητας») και το υπόλοιπο 20,1% των μαθητών φοιτούσαν σε σχολεία με αναλογία μειονοτικών πάνω από το 75% (σχολεία υψηλής διαπολιτισμικής «πυκνότητας»). Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια αυτο-αναφοράς όπως το «Αναθεωρημένο ερωτηματολόγιο για την εκτίμηση του εκφοβιστικού φαινομένου στο σχολείο σε εφήβους του Dan Olweus (Senior), «The Revised Olweus Bully/Victim Questionnaire for Students-Senior»/OBVQ (Olweus, 1996), μεταφρασμένο και προσαρμοσμένο στην ελληνική γλώσσα, το «Ερωτηματολόγιο για εφήβους, Youth Self-Report» (YSR) από το Σύστημα Achenbach για Εμπειρικά Βασισμένη Αξιολόγηση (ΣΑΕΒΑ) και ερωτηματολόγιο δημογραφικών χαρακτηριστικών για τη συλλογή πληροφοριών όπως το φύλο, η ηλικία, η τάξη φοίτησης, το οικογενειακό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο και η εθνο-πολιτισμική τους ταυτότητα. Η εθνο-πολιτισμική ταυτότητα προσδιορίστηκε από τη δήλωση τόπου γέννησης και τη γλώσσα που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο σπίτι. Για κάθε απάντηση που διαφοροποιήθηκε από τις επιλογές «Ελλάδα» ή «Ελληνικά» ο συμμετέχων/-ουσα κατηγοριοποιήθηκε στον «μειονοτικό» πληθυσμό.Το 16,8% ήταν μαθητές που θυματοποιήθηκαν, το 10% ήταν μαθητές που συμμετείχαν σε συμπεριφορές εκφοβισμού ως θύτες και το 7,9% ήταν μαθητές που συμμετείχαν στο φαινόμενο με τους δύο ρόλους ως θύτες/θύματα. Το μέγεθος του σχολείου και η σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού (αναλογία των εθνο-πολιτισμικών διαφοροποιήσεων μέσα στον μαθητικό πληθυσμό) φάνηκε ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πρόκληση διομαδικών συγκρούσεων. Πιο συγκεκριμένα, η θυματοποίηση παρουσίαζε 52% μικρότερη συχνότητα σε σχολεία με χαμηλό και 61% μικρότερη συχνότητα σε σχολεία με υψηλό ποσοστό ετερογενών μαθητών («μειονοτική πυκνότητα»), σε αντίθεση με τα σχολεία μέσης «πυκνότητας» μειονοτικών μαθητών, όπου η θυματοποίηση εμφάνιζε τα μεγαλύτερα ποσοστά. Αναφορικά με την εκδήλωση εκφοβιστικής συμπεριφοράς, είτε σε ρόλο θύτη, είτε σε ρόλο θύτη/θύματος, παρατηρήθηκε ότι αυτή ήταν λιγότερο συχνή σε σχολεία με υψηλή «πυκνότητα» συγκριτικά με σχολεία μέσης «πυκνότητας». Η ίδια χαμηλή τάση παρατηρήθηκε και στα σχολεία χαμηλής «πυκνότητας» μειονοτικού πληθυσμού, επιβεβαιώνοντας τη θεωρία της «δι-ομαδικής απειλής» (“Group Threat Theory”) του Blalock για το αυξημένο αίσθημα απειλής και αντίδρασης που νιώθει η κυρίαρχη ομάδα, όταν αυξάνει πληθυσμιακά η μειονοτική ομάδα. Από τα ευρήματά μας προέκυψε, επίσης, ότι στα ολιγοπληθή σχολεία, με λιγότερους από 200 μαθητές, είναι σημαντικά μικρότερη η πιθανότητα διάπραξης εκφοβισμού συγκριτικά με τα σχολεία μεγαλύτερου πληθυσμού. Επιπρόσθετα οι εμπλεκόμενοι μαθητές, ανεξαρτήτως ρόλου, εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά εσωτερικευμένων και εξωτερικευμένων προβλημάτων, υψηλότερα ποσοστά φτωχής ακαδημαϊκής επίδοσης, ελλιπούς φοίτησης και φόβου στο σχολείο συγκριτικά με τους μη εμπλεκόμενους συνομήλικούς τους. Τα ευρήματα της μελέτης αυτής δίνουν το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα και κατανόηση των παραγόντων που προκαλούν τα φαινόμενα επιθετικότητας στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο. Επίσης, συνεισφέρουν στην ανάπτυξη στοχευμένων προληπτικών πρακτικών και στρατηγικών για περιορισμό της θυματοποίησης.