Πολυπολιτισμικότητα και σχολική τάξη: ρατσιστικός εκφοβισμός / θυματοποίηση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Abstract

During the last years, the issue of school bullying is increasingly emerging in our country. An aspect of the problem that is worth studying concerns the case when bullying is linked to issues of ethnic and cultural diversity, since there are only a few relevant studies in Greek literature. The present study aims at exploring the relation between students’ ethnocultural background and the aggression and violence expressed in school. The study focusing on two of the most common forms of aggression among adolescents (verbal aggression and social exclusion), aimed at the investigation of: (1) the effect of ethnocultural background (a) on the types of involvement and forms of bullying that occurs in school, (b) on racist victimization, (c) on the attitudes of pupils towards aggression in general and particularly in relation to the ethnic "other" as well as (d) on sociopsychological factors concerning the ways in which the individual perceives himself and others (ethnic identity, self-esteem, in and out group evaluation, degree of contact with the ethnic "others", preferences for different ethnic groups) as well as the social context in which he lives in (perceived multicultural education and practice, perceived teacher reaction to incidents of racial bullying), (2) the relationship between racist victimization and individual factors (gender), school factors (type and size of the school) as well as the above mentioned sociopsychological factors, and (3) the effect of individual and school factors as well as sociopsychological factors on racist victimization.The total of 214 male (N = 109) and female (N = 105) students of B-class from 10 High Schools (5 Vocational High Schools, 5 General Lyceums) of Alexandroupolis and Thessaloniki have participated in the study. A hundred and fifty nine (159) students (74%) were of the dominant group, whereas 54 (26%) were of a different ethnic-cultural background. Data was collected through a series of scales concerning (a) the perceived personal racist victimization in general (b) the perceived personal verbal racist victimization and exclusion (c) the perceived racist peer group victimization (d) the types of participation in bullying/ victimization incidents perpetrators, victims and observers), (e) individual factors such as gender, (f) school factors such as type and size of the school and (g) sociopsychological factors such as ethnic identity, self-esteem, in and out group evaluation, the degree of contact with ethnic "others", the students’ preferences for the different ethnocultural groups, their attitudes towards aggression in general and in relation to the ethnic "other" in particular, perceived multicultural education and practice as well as the perceived teachers' reaction to racist bullying. In agreement with the existing literature abroad rather than in Greece, findings suggest that ethnic minorities are at a greater risk of victimization than other students, as they are an easy and a common target, especially when they come from a low-prestige country. It also appears that ethnocultural background affects only partly racist victimization. Individual factors (gender), school factors (type of school) and sociopsychological factors that relate to the ways in which a person perceives a phenomenon (attitudes towards aggression in school), himself and others (ethnic identity, in group evaluation) as well as his/ her social context (perceived multicultural education in school, perceived teacher reaction to incidents of racist bullying) appear also to have an impact on racist victimization differentiating the experiences of the adolescents. These findings trigger further research which will enable a better understanding of racist bullying and victimization.

Τελευταία όλο και περισσότερο αναδεικνύεται στη χώρα μας το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού. Μια πτυχή του προβλήματος η οποία χρήζει μελέτης αφορά την περίπτωση που η εκφοβιστική συμπεριφορά συνδέεται με ζητήματα εθνοτικής και πολιτισμικής ετερότητας, αφού οι αντίστοιχες έρευνες είναι ελάχιστες στην ελληνική βιβλιογραφία.Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση της σχέσης της εθνοπολιτισμικής καταγωγής με την επιθετικότητα και τη βία που εκδηλώνεται στο σχολείο.Η μελέτη, εστιάζοντας σε δύο από τις πλέον κοινές μορφές εκφοβισμού που υπάρχουν μεταξύ των εφήβων (λεκτική και κοινωνικός αποκλεισμός), είχε ως στόχους να διερευνήσει: (1) την επίδραση της εθνοπολιτισμικής προέλευσης α) στους τύπους συμμετοχής και στις μορφές εκφοβισμού που εκδηλώνονται στο σχολείο β) στη ρατσιστική θυματοποίηση γ) στις στάσεις των μαθητών για την επιθετικότητα, γενικά και σε σχέση με τον εθνοτικά «άλλο», ειδικότερα, καθώς και δ) στους κοινωνιοψυχολογικούς παράγοντες που αφορούν τους τρόπους με τους οποίους το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον άλλο ως μέλος μιας ομάδας (εθνοτική ταυτότητα, αυτοεκτίμηση, αξιολόγηση της έσω και έξω ομάδας, βαθμός επαφής με εθνοτικά «άλλους», προτιμήσεις για τις διαφορετικές εθνοπολιτισμικές ομάδες), καθώς και τους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβάνεται το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει (αντιλαμβανόμενη πολυπολιτισμική εκπαίδευση και πρακτική, αντιλαμβανόμενη αντίδραση των εκπαιδευτικών σε περιστατικά ρατσιστικού εκφοβισμού, (2) τη σχέση της ρατσιστικής θυματοποίησης με τους ατομικούς (όπως το φύλο), σχολικούς (όπως το είδος και το μέγεθος του σχολείου) και τους παραπάνω αναφερόμενους κοινωνιοψυχολογικούς παράγοντες, και (3) την επίδραση των ατομικών παραγόντων, των σχολικών παραγόντων, καθώς και των κοινωνιοψυχολογικών παραγόντων, στη ρατσιστική θυματοποίηση.Στη μελέτη συμμετείχαν 214 μαθητές (Ν=109) και μαθήτριες (Ν=105) της Β΄ τάξης 10 Λυκείων (5 ΕΠΑΛ, 5 ΓΕΛ) από την Αλεξανδρούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Ως προς την καταγωγή τους 159 μαθητές/-τριες (74%) προέρχονταν από την κυρίαρχη ομάδα, ενώ 54 (26%) προέρχονταν από διαφορετικό εθνοπολιτισμικό περιβάλλον. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν βάσει κλιμάκων που μελετούσαν (α) την αντιλαμβανόμενη ρατσιστική θυματοποίηση του ιδίου γενικά (β) την αντιλαμβανόμενη λεκτική ρατσιστική θυματοποίηση και τον αποκλεισμό του ιδίου (γ) την αντιλαμβανόμενη λεκτική ρατσιστική θυματοποίηση των συνομηλίκων (δ) τους τύπους συμμετοχής σε περιστατικά εκφοβισμού/ θυματοποίησης ως θύτες, θύματα και παρατηρητές, (ε) τους ατομικούς παράγοντες όπως είναι το φύλο, (ζ) τους σχολικούς παράγοντες, όπως είναι το είδος και το μέγεθος του σχολείου και (η) τους κοινωνιοψυχολογικούς παράγοντες, όπως είναι η εθνοτική ταυτότητα, η αυτοεκτίμηση, η αξιολόγηση της έσω και έξω ομάδας, ο βαθμός επαφής με εθνοτικά «άλλους», οι προτιμήσεις για τις διαφορετικές εθνοπολιτισμικές ομάδες, οι στάσεις των μαθητών προς την επιθετικότητα γενικά και σε σχέση με τον εθνοτικά «άλλο», η αντιλαμβανόμενη πολυπολιτισμική εκπαίδευση και πρακτική, καθώς και η αντιλαμβανόμενη αντίδραση των εκπαιδευτικών σε περιστατικά ρατσιστικού εκφοβισμού.Από τα αποτελέσματά μας συμπεραίνεται, σε συμφωνία με υπάρχουσες μελέτες στο διεθνή χώρο περισσότερο παρά στην Ελλάδα, ότι οι εθνοτικές μειονότητες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο θυματοποίησης σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά, καθώς αποτελούν εύκολο και συνήθη στόχο, ιδιαίτερα όταν προέρχονται από χώρα χαμηλού γοήτρου. Επίσης φαίνεται ότι η εθνοπολιτισμική προέλευση επηρεάζει μόνο μερικώς τη ρατσιστική θυματοποίηση. Ατομικοί παράγοντες (φύλο), σχολικοί παράγοντες (είδος σχολείου), καθώς και κοινωνιοψυχολογικοί παράγοντες που αφορούν στους τρόπους με τους οποίους το άτομο αντιλαμβάνεται ένα φαινόμενο (στάσεις για την επιθετικότητα στο σχολείο), τον εαυτό του και τους άλλους (εθνοτική ταυτότητα, αξιολόγηση της έσω ομάδας), καθώς και το κοινωνικό του πλαίσιο (αντιλαμβανόμενη πολυπολιτισμική εκπαίδευση στο σχολείο, αντιλαμβανόμενη αντίδραση των εκπαιδευτικών σε περιστατικά ρατσιστικού εκφοβισμού) φαίνεται επίσης να επιδρούν στη ρατσιστική θυματοποίηση διαφοροποιώντας τις εμπειρίες των εφήβων. Οι διαπιστώσεις αυτές δίνουν το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα που θα διευκολύνει την καλύτερη κατανόηση της ρατσιστικής θυματοποίησης και του εκφοβισμού.