Σχολικός εκφοβισμός και θυματοποίηση στο γυμνάσιο: ο ρόλος των εξωγενών και των ενδογενών χαρακτηριστικών του σχολείου στο πλαίσιο της οικοσυστημικής προσέγγισης

Abstract

The current quantitative and qualitative study investigates the role of schools’ exogenous and endogenous characteristics on the manifestation of bullying and victimization phenomena between students. The exogenous school characteristics investigated are the following: (i) school size, (ii) socioeconomic level of the community, and (iii) crime rates of the community where the school is located. The endogenous school characteristics investigated are the following: (i) the quality of the school climate, and (ii) the students and teachers responses to bullying.In the quantitative study, 667 eighth grade students (322 boys and 345 girls) participated, drawn from sixteen Greek public middle schools located in four municipalities of the prefecture of Attica with important differences regarding the socioeconomic level and the crime rates. In the qualitative study, 25 students participated, drawn from the sample above, all involved systematically in bullying incidents as bullies, victims or bully-victims. A self-report questionnaire was used for the quantitative study, while the qualitative study was carried out through a semi-structured interview.According to the results of the statistical analysis, none of the investigated exogenous school characteristics is associated with bullying or victimization. On the contrary, all the investigated endogenous school characteristics are significantly associated with bullying and/or victimization. Furthermore, the frequency of bullying is predicted by the following endogenous school characteristics: students’ involvement in school activities, discipline, students’ feeling of insecurity, students’ intervention and adults’ awareness of bullying incidents. The frequency of students’ exposure to victimization is predicted by the following endogenous school characteristics: students’ feeling of insecurity, students’ social integration, teachers’ democratic/supportive practices, students’ involvement in school activities and students’ intervention. These findings, as well as the significant differences between schools regarding the levels of students’ victimization, show that the school’s operating methods and the quality of the interpersonal relations among students and between students and teachers are likely to contribute to the exacerbation or the reduction of the phenomenon of school bullying. The findings of our quantitative study are interpreted in combination with the testimony of students engaged in bullying incidents and on the basis of prior research. Finally, guidelines for teachers and principals are proposed in order to prevent bullying problems among students.

Η παρούσα ποσοτική και ποιοτική έρευνα εξετάζει το ρόλο των εξωγενών και ενδογενών χαρακτηριστικών του σχολείου στην εκδήλωση φαινομένων εκφοβισμού και θυματοποίησης μεταξύ των μαθητών. Τα διερευνώμενα εξωγενή σχολικά χαρακτηριστικά είναι τα εξής: (i) το μέγεθος του σχολείου, (ii) το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της κοινότητας, και (iii) τα επίπεδα εγκληματικότητας της κοινότητας όπου στεγάζεται η σχολική μονάδα. Τα διερευνώμενα ενδογενή σχολικά χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα: (i) η ποιότητα του σχολικού κλίματος, και (ii) ο τρόπος αντιμετώπισης των περιστατικών εκφοβισμού από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Στην ποσοτική έρευνα συμμετείχαν 667 μαθητές της Β΄ Γυμνασίου (322 αγόρια και 345 κορίτσια) από 16 δημόσια γυμνάσια, στεγαζόμενα σε τέσσερις δήμους της Αττικής με σημαντικές διαφορές ως προς το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο και ως προς τα επίπεδα εγκληματικότητας. Στην ποιοτική έρευνα συμμετείχαν 25 μαθητές του ανωτέρω δείγματος, εμπλεκόμενοι συστηματικά σε επεισόδια εκφοβισμού ως θύτες, θύματα ή θύτες-θύματα. Για την ποσοτική έρευνα χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο αυτοαναφοράς, ενώ η ποιοτική έρευνα διεξήχθη μέσω ημιδομημένης συνέντευξης.Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης, κανένα από τα διερευνώμενα εξωγενή σχολικά χαρακτηριστικά δε συνδέονται με τον εκφοβισμό ή τη θυματοποίηση. Αντίθετα, όλα τα διερευνώμενα ενδογενή σχολικά χαρακτηριστικά συσχετίζονται σημαντικά με τον εκφοβισμό ή/και τη θυματοποίηση. Επιπλέον, η συχνότητα εκφοβισμού προβλέπεται από τα εξής ενδογενή χαρακτηριστικά του σχολείου: την εμπλοκή των μαθητών στις σχολικές δραστηριότητες, την πειθαρχία, το αίσθημα ανασφάλειας των μαθητών, την παρέμβαση των μαθητών και την ενημέρωση των ενηλίκων σχετικά με τα περιστατικά εκφοβισμού. Η συχνότητα έκθεσης των μαθητών σε θυματοποίηση προβλέπεται από τους ακόλουθους ενδογενείς σχολικούς παράγοντες: το αίσθημα ανασφάλειας, την κοινωνική ένταξη, τη δημοκρατικότητα/στήριξη από τη μεριά των εκπαιδευτικών, την εμπλοκή των μαθητών στις σχολικές δραστηριότητες και την παρέμβαση των μαθητών. Τα ανωτέρω ευρήματα, καθώς και οι στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των σχολείων ως προς τα επίπεδα θυματοποίησης, δείχνουν ότι ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου και η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων των μαθητών μεταξύ τους, καθώς και των μαθητών με τους εκπαιδευτικούς είναι πιθανό να συμβάλλουν στην επιδείνωση ή στον περιορισμό του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού. Τα πορίσματα της ποσοτικής έρευνάς μας ερμηνεύονται σε συνδυασμό με τις μαρτυρίες των εμπλεκόμενων σε περιστατικά εκφοβισμού μαθητών και βάσει των ευρημάτων προηγούμενων ερευνών. Στο τέλος, διατυπώνονται προτάσεις για τους εκπαιδευτικούς και τους διευθυντές με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων εκφοβισμού μεταξύ των μαθητών.