Η κοινωνικο-συναισθηματική επάρκεια των μαθητών και η αντιμετώπιση ηθικών διλημμάτων στο ελληνικό πολυπολιτισμικό σχολικό περιβάλλον

Abstract

The modern era is characterized by new challenges that have profoundly changed the structure, form and function of societies. The geographical, socio-economic, political and cultural changes at the global level have led to a world whose main characteristic is diversity. One of the results of those changes is multiple crises at a socio-economic and political level, which often lead to the infringement of human rights. Within this context, citizens of the 21st century should have skills of critical thinking, decision-making and adaptation in an ever-changing context, so that they can live harmoniously as members of society and decide responsibly for moral dilemmas they often face. These skills can be developed since childhood and many of them relate to one's morality, as it consists of one's thinking, feelings, actions and moral judgements. One way of expressing one's morality is through social-emotional competence (SEC), that is, one's ability to recognize and manage his/her feelings, to form healthy interpersonal relationships and to make moral and responsible decisions. The present study examined by the method of mixed research the SEC of 4th, 5th and 6th grade students of Primary Schools in the Western Greece Region and their attitude towards moral dilemmas. Initially, a questionnaire survey (N=1.006) and then interviews (N=16) were conducted, in order to investigate in more detail, the students' attitudes in moral dilemmas. Data processing showed differences among the domains of SEC: children have higher self-awareness than social consciousness, but lower self-management ability than the management of their interpersonal relationships. Decision-making is more strongly influenced by the obligation of obedience to rules. Factors affecting SEC were also found, such as gender, class, place of residence and the origin of the child and his/her parents. Interview analysis showed that children have a consistent mindset behind any decisions they make that have mostly either a deontological or a utilitarian dimension. Similarities have been noted in the reasoning of the decision regardless of children’s or their parents’ national origin, indicating that a 'global' ethics based on common moral values may be possible. Also, the child's higher socio-emotional competence helps him or her to make decisions that serve the common good and not just himself or herself.

Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από νέες προκλήσεις, οι οποίες έχουν αλλάξει άρδην τη δομή, τη μορφή και τη λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών. Οι γεωγραφικές, κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν οδηγήσει σε έναν κόσμο, του οποίου βασικό χαρακτηριστικό είναι η διαφορετικότητα. Ένα από τα αποτελέσματα αυτών των αλλαγών είναι οι πολλαπλές κρίσεις σε κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό επίπεδο, οι οποίες συχνά οδηγούν στην καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι πολίτες του 21ου αιώνα χρειάζεται να διαθέτουν δεξιότητες κριτικής σκέψης, λήψης αποφάσεων και προσαρμογής σε διαρκώς διαφοροποιούμενα πλαίσια, προκειμένου να μπορούν να ζουν αρμονικά ως μέλη της κοινωνίας και να αποφασίζουν υπεύθυνα για ηθικά διλήμματα, με τα οποία έρχονται συχνά αντιμέτωποι. Οι δεξιότητες αυτές αναπτύσσονται ήδη από την παιδική ηλικία και ένα μεγάλο μέρος τους σχετίζεται με την ηθικότητα του ατόμου, καθώς αυτή συγκροτείται από τη σκέψη, το συναίσθημα, τις πράξεις και την ηθική κρίση του. Ένας τρόπος έκφρασης της ηθικότητας είναι μέσα από την κοινωνικο-συναισθηματική επάρκεια, δηλαδή την ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, να δομεί υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και να λαμβάνει ηθικά ορθές και υπεύθυνες αποφάσεις. Η παρούσα έρευνα εξέτασε με τη μέθοδο της μεικτής έρευνας την κοινωνικο-συναισθηματική επάρκεια (ΚΣΕ) των μαθητών Δ’, Ε’ και Στ’ τάξης Δημοτικών Σχολείων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και την αντιμετώπισή τους σε ηθικά διλήμματα. Αρχικά πραγματοποιήθηκε μία έρευνα μέσω ερωτηματολογίου (Ν=1.006) και στη συνέχεια έγιναν συνεντεύξεις (Ν=16), προκειμένου να διερευνηθεί πιο λεπτομερώς η αντιμετώπιση ηθικών διλημμάτων από τους μαθητές. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έδειξε διαφορές στους επιμέρους τομείς της ΚΣΕ: τα παιδιά έχουν υψηλότερη αυτογνωσία σε σχέση με την κοινωνική τους επίγνωση, αλλά χαμηλότερη ικανότητα αυτοδιαχείρισης σε σχέση με τη διαχείριση των διαπροσωπικών τους σχέσεων. Η λήψη αποφάσεων επηρεάζεται πιο έντονα από την υποχρέωση στην υπακοή σε κανόνες. Επίσης, βρέθηκαν παράγοντες που επιδρούν στην ΚΣΕ, όπως το φύλο, η τάξη, ο τόπος κατοικίας και η καταγωγή του παιδιού και των γονέων του. Η ανάλυση των συνεντεύξεων έδειξε πως τα παιδιά έχουν ένα παγιωμένο σκεπτικό πίσω από κάθε απόφαση που λαμβάνουν που έχει είτε δεοντολογική είτε ωφελιμιστική διάσταση είτε βασίζεται σε κάποια ηθική αξία. Παρατηρήθηκαν ομοιότητες στην αιτιολόγηση της εκάστοτε απόφασης ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής των παιδιών ή των γονέων τους, γεγονός που δείχνει πως μπορεί ενδεχομένως να γίνεται λόγος για μία «οικουμενική» ηθική βασισμένη σε κοινές ηθικές αξίες. Επίσης, η υψηλότερη κοινωνικο-συναισθηματική επάρκεια του παιδιού το βοηθάει να λαμβάνει αποφάσεις που εξυπηρετούν το κοινό καλό και όχι μόνο τον ίδιο του τον εαυτό.