Διγλωσσία στην ελληνορθόδοξη μειονότητα της Κωνσταντινούπολης: η χρήση της Ελληνικής και της Τουρκικής γλώσσας στην προσχολική, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση: κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση

Abstract

The historical religious and linguistic Greek Orthodox minority of Istanbul, for which the education policy is bilingual pursuant to the Treaty of Lausanne, is now faced with significant problems as a result of the linguistic diversity of the population of pupils in Greek Orthodox minority schools. The main aim of this thesis is to identify and interpret the sociolinguistic status of the current population of pupils of the Greek Orthodox minority in Istanbul, to highlight the specific sociolinguistic and sociocultural conditions affecting the (bi)lingual linguistic behaviour of pupils, to record the attitudes of pupils vis-à-vis their two languages, Greek and Turkish, and, by applying sociolinguistic methodologies, to explore in depth the use of the two languages of the minority in preschool, primary and secondary education settings in Istanbul, by also focusing on the use and the value of Greek for the pupils of the Greek Orthodox minority and on the prospects for preserving it as a mother tongue and/or as a language of socialisation. The survey data was collected from November 2013 to May 2014, by means of a questionnaire distributed to the pupils of the three Greek Orthodox minority high schools of Istanbul, of semi-structured and unstructured interviews with teachers of the three levels of education, and by observing the linguistic behaviour pupils in primary schools and in nurseries. The questionnaire explores seven thematic axes, i.e. (i) the sociocultural profile of the subjects; (ii) linguistic attitudes; (iii) the frequency of use of Greek and Turkish; (iv) the functionality of Greek and Turkish; (v) the linguistic competence of pupils in Greek and Turkish (self-evaluation); (vi) their emotional attachment to Greek and Turkish; and (vii) bilingual education in practice: teaching and learning both Greek and Turkish. The findings of our research clearly indicate that the new generation of the Greek Orthodox minority of Istanbul is being increasingly alienated from Greek – and expresses “mixed feelings” for this situation – and that it is striving to appropriate the majority language, Turkish, for purely socio-economic reasons. Therefore, it seems that the bilingual Greek- and Turkish-speaking context of the Greek Orthodox minority is gradually becoming a monolingual Turkish-speaking one. In order to reverse this ominous situation, the education policy of the Greek Orthodox minority schools needs to be adapted to current standards, favouring the more effective teaching and learning of Greek as a mother tongue and as a second and/or foreign language, with the aim to ultimately preserve the mother tongue of the core of the Greek Orthodox minority, the Greeks of Istanbul.

Η ιστορική θρησκευτική αλλά και γλωσσική ελληνορθόδοξη μειονότητα της Κωνσταντινούπολης, με θεσμοθετημένη, βάσει της διεθνούς Συνθήκης της Λωζάννης τη δίγλωσση εκπαιδευτική πολιτική, αντιμετωπίζει σήμερα μεγάλα προβλήματα λόγω της γλωσσικής ετερότητας του μαθητικού πληθυσμού των ελληνορθοδόξων μειονοτικών σχολείων. Γενικός στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να καταγράψουμε και να ερμηνεύσουμε την κοινωνιογλωσσική κατάσταση του σημερινού μαθητικού πληθυσμού της ελληνορθόδοξης μειονότητας της Κωνσταντινούπολης, να αναδείξουμε τις ιδιαίτερες κοινωνιογλωσσικές και κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες που επηρεάζουν τη (δι)γλωσσική συμπεριφορά των μαθητών/τριών, να αποτυπώσουμε τις στάσεις των μαθητών/τριών απέναντι στις γλώσσες τους, την Ελληνική και την Τουρκική, και να διερευνήσουμε σε βάθος, εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία της κοινωνιογλωσσολογικής προσέγγισης, τη χρήση των δύο γλωσσών της μειονότητας στην προσχολική, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Κωνσταντινούπολη, με επίκεντρο τη χρήση και την αξία που έχει η Ελληνική για τους μαθητές/τριες της ελληνορθόδοξης μειονότητας και τη δυνατότητα διατήρησής της ως μητρικής γλώσσας ή/και ως γλώσσας κοινωνικοποίησης. Τα δεδομένα της έρευνας συνελέγησαν, από τον Νοέμβριο του 2013 έως τον Μάιο του 2014, αφενός μέσω ερωτηματολογίου το οποίο διενεμήθη στους μαθητές/τριες των τριών ελληνορθοδόξων μειονοτικών Γυμνασίων/Λυκείων της Κωνσταντινούπολης και αφετέρου μέσω ημιδομημένων και ελεύθερων συνεντεύξεων με εκπαιδευτικούς και των τριών βαθμίδων καθώς και μέσω της μεθόδου της παρατήρησης της γλωσσικής συμπεριφοράς των μαθητών/τριών του Δημοτικού και Νηπιαγωγείου. Τα ερωτήματα του ερωτηματολογίου εντάσσονται σε επτά θεματικούς άξονες, τους εξής: i) κοινωνικοπολιτισμικό προφίλ των υποκειμένων, ii) οι γλωσσικές στάσεις, iii) η συχνότητα χρήσης της Ελληνικής και Τουρκικής, iv) η λειτουργικότητα της Ελληνικής και της Τουρκικής, v) οι γλωσσικές δεξιότητες των μαθητών/τριών των μειονοτικών ελληνορθοδόξων σχολείων της Κωνσταντινούπολης στην Ελληνική και Τουρκική (αυτοαξιολόγηση), vi) το συναισθηματικό δέσιμο με την Ελληνική και Τουρκική, vii) η δίγλωσση εκπαίδευση στην πράξη: διδασκαλία και εκμάθηση Ελληνικής και Τουρκικής. Από τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, συνάγεται αφενός ότι η νέα γενιά της ελληνορθόδοξης μειονότητας της Κωνσταντινούπολης ολοένα και περισσότερο απομακρύνεται από την Ελληνική -ευρισκόμενη ταυτόχρονα σε "αμφιθυμία"- και καταβάλλει προσπάθεια να οικειοποιηθεί τη γλώσσα της πλειονότητας, δηλαδή την Τουρκική, για καθαρά κοινωνικοοικονομικούς λόγους. Ως εκ τούτου, φαίνεται πώς το δίγλωσσο ελληνόφωνο και τουρκόφωνο περιβάλλον της ελληνορθόδοξης μειονότητας αφενός μετατρέπεται σταδιακά σε μονόγλωσσο τουρκόφωνο, και αφετέρου για να ελπίσουμε στην αναστροφή της δυσοίωνης ως άνω κατάστασης, θα πρέπει να προσαρμόσουμε την εκπαιδευτική πολιτική που ακολουθείται στα ελληνορθόδοξα μειονοτικά σχολεία, στα νέα σχολικά δεδομένα προς χάριν τόσο της αποτελεσματικότερης διδασκαλίας και εκμάθησης της Ελληνικής ως μητρικής, αλλά και ως δεύτερης ή/και ως ξένης όσο και, εν τέλει, της διατήρησης της μητρικής γλώσσας του πυρήνα της ελληνορθόδοξης μειονότητας, των Ρωμιών της Πόλης.