Η γραφή του επιχειρηματολογικού λόγου στη διδακτική του γλωσσικού μαθήματος στο δημοτικό σχολείο

Abstract

This doctoral dissertation describes a classroom intervention with 25 pupils in 5th grade Primary Education of a school in an urban zone of the region of Attica (case study re-search). The main purpose of the research was to examine whether written argumentative abilities of pupils could be improved through didactic processes based on Lev Vygotsky’s social constructionist theory of knowledge, the principles of mediated pedagogy, the teaching for thinking and the communicative-functional teaching of language. Learning is realized in a certain context, cooperatively, as a result of social interaction in the Zone of Proximal Development. Pupils’ argumentative speech has been viewed as the core of communicative rationality according to Habermas’ theory of communication. Arguments, also, have been studied: a) as speech-acts according to Austin’s and Searle’s theory, b) as an utterance characterised by the polyphony, the heteroglossia and the dialogism according to Bakhtin and c) as a language game according to Wittgenstein. At the end, pupils’ argumentative speech has been analysed through Fairclough’s three-dimensional model of critical discourse analysis. The results of the intervention upon the argumentative writing of the experimental group are compared to: a) the second 5th grade class (Ε΄2) of the sa-me school (24 pupils) and b) to the total control population which was constituted by the 5th grade class (E΄2) and two classes of the 6th grade of the same school (66 pupils in total). The intervention was carried out over ninety didactic hours for a period of a school year. Multiple didactic strategies were used: modelling, collaborative writing, learning by observation, direct instruction, rhetoric confrontation of arguments and counter-arguments, dialogic interactions (philosophical dialogue, language games, debates through role – playing, parliamentary debates), interaction with diverse forms of texts relatives to argumentative speech (narratives, school texts, journal, political, journalistic texts etc.). Both a pre-test and a post-test were carried out before and after the fulfilment of the intervention to the experimental group upon which are based the quantitative results of the research. The statistical analysis of pupil’s argumentative texts revealed a significant dif-ference not just between the experimental class and the control class of the same grade but, also, between the experimental class and the whole control population. Also, a significant difference is revealed between the pre-test and the post-test of the experimental class. There is noticed a significant cognitive improvement to the argumentative texts structure’s, an increase in use of arguments, counter arguments and refutation arguments and an increase in use of connectives and argumentative devices inserted in the pupil’s written argumentative texts. Also, there is noticed a significant increase in the text length, in the number of arguments backed up by the use of evidence and finally an improvement to the justification process of arguments due to the extended use of causal connectors. Further implications of these results are examined in the chapter of qualitative analysis - discussion.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή περιγράφει την εφαρμογή ενός προγράμματος παρέμ-βασης σε εικοσιπέντε μαθητές της πέμπτης τάξης του Δημοτικού σχολείου αστικής περιοχής του νομού Αττικής (μελέτη περίπτωσης). Ερευνήθηκε η δυνατότητα βελτίωσης των ικανο-τήτων επιχειρηματολογικής γραφής των μαθητών μέσω διδακτικών πρακτικών οι οποίες βασίστηκαν στην κοινωνικοπολιτιστική θεωρία γνωστικής ανάπτυξης του Lev Vygotsky, στις αρχές της διαμεσολαβητικής παιδαγωγικής, της κριτικής διδασκαλίας και της επικοινωνιακής-λειτουργικής διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος. Η μάθηση πραγματώ-νεται σε συγκεκριμένο περικείμενο ως αποτέλεσμα της κοινωνικής διάδρασης μέσα στη Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης. Ο επιχειρηματολογικός λόγος των μαθητών εξετάστηκε: α) ως ο πυρήνας της επικοινωνιακής λογικής σύμφωνα με την επικοινωνιακή θεωρία του Habermas, β) ως λεκτική πράξη, σύμφωνα με τη θεωρία των Austin και Searle, γ) ως εκφώνημα το οποίο διακρίνεται για την ετερογλωσσία, την πολυφωνία, το διαλογισμό σύμφωνα με τον Bakhtin και δ) ως γλωσσικό παιχνίδι σύμφωνα με τον Wittgenstein. Η ανάλυση του επιχειρηματολογικού λόγου των μαθητών βασίστηκε στo τρισδιάστατο μοντέλο κριτικής ανάλυσης του Fairclough. Τα αποτελέσματα της παρέμβασης στην επιχειρηματολογική γραφή της πειραματικής ομάδας συγκρίθηκαν: α) με τα αποτελέσματα γραφής του παράλληλου τμήματος της πέμπτης τάξης E΄ 2 (24 μαθητές) και β) με τα αντίστοιχα αποτελέσματα του συνόλου της ομάδας ελέγχου που αποτελούνταν από το παράλληλο Τμήμα της πέμπτης τάξης (Ε΄2) και τα δύο τμήματα της έκτης τάξης του ίδιου σχολείου (66 μαθητές συνολικά). Η παρέμβαση διήρκεσε ενενήντα διδακτικές ώρες και εφαρμόστηκε για διάστημα ενός σχολικού έτους. Οι διδακτικές στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: μοντελοποίηση της δομής των επιχειρηματολογικών κειμένων, συνεργατική γραφή, μάθηση από παρατήρηση, άμεση διδασκαλία, ρητορική αντιπαρά-θεση επιχειρημάτων – αντεπιχειρημάτων, διαλεκτικές διαδράσεις (φιλοσοφικός διάλογος, γλωσσικά παιχνίδια, αντιλογίες μέσα από υπόδυση ρόλων, δημόσιος διάλογος), διάδραση με ποικίλες μορφές κειμένων που σχετίζονται με τον επιχειρηματολογικό λόγο (αφηγημα-τικά, σχολικά, δημοσιογραφικά, διασκευές κειμένων αρχαιοελληνικής γραμματείας, διαφημιστικά, πολιτικά και κείμενα από το διαδίκτυο). Τα ποσοτικά αποτελέσματα της έρευνας βασίστηκαν στη σύγκριση ενός αρχικού και ενός τελικού επιχειρηματολογικού κει-μένου-επιστολής που έγραψαν οι μαθητές πριν και μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης στην πειραματική ομάδα. Η στατιστική ανάλυση των μαθητικών επιχειρηματολογικών κειμένων ανέδειξε σημαντικές διαφορές μεταξύ της πειραματικής ομάδας και της ομάδας ελέγχου του παράλληλου Τμήματος της πέμπτης τάξης (Ε΄2) αλλά και μεταξύ της πειραματικής ομάδας και του συνόλου της ομάδας ελέγχου. Σύμφωνα με την έρευνα σημαντική διαφορά εντοπίστηκε ανάμεσα στα αρχικά και τελικά επιχειρηματολογικά κείμε-να της πειραματικής ομάδας. Γίνεται λόγος για σημαντική γνωστική βελτίωση της δομής των επιχειρηματολογικών κειμένων, αύξηση του αριθμού επιχειρημάτων, αντεπιχειρημάτων και επιχειρημάτων ανασκευής τα οποία εισήγαγαν οι μαθητές στα κείμενά τους και αύξηση του αριθμού συνδετικών και επιχειρηματολογικών δεικτών. Επίσης, παρατηρήθηκε αύξηση του αριθμού επιχειρημάτων που τεκμηριώνονταν χάρη στη χρήση αποδεικτικών στοιχείων, αύξηση της έκτασης των παραχθέντων κειμένων και, τέλος, βελτίωση της αιτιολόγησης μιας θέσης χάρη στη χρήση αιτιολογικών συνδέσμων. Διεξοδικότερη παρουσίαση των ερευνητικών αποτελεσμάτων γίνεται στην ενότητα της ποιοτικής επεξεργασίας-συζήτησης.