Σχολικός εκφοβισμός - θυματοποίηση σε παιδιά προσχολικής ηλικίας: ενδοπροσωπικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες

Abstract

Studies addressing the issue of bullying during the preschool period are still extremely rare. The main aim of the present study was to study the emergence of bullying in preschool children as a social and contextual phenomenon. In relation to this, we carried out an inquiry in order to study the prevalence and forms of bullying, the participant roles undertaken, gender differences, as well as the antecedents and consequences of bullying episodes. We also tried to figure out strategies implemented in order to deal with bullying incidences. Psychological correlates associated with bullying such as “Hostile Attribution Bias”, “Empathy” and Theory of Mind” were also examined, as well as factors concerning the physical environment, both into the classroom and in the playground. In the present study, 167 preschool children (ages 4-6) and their classroom teachers participated in the study. Data were collected using a multi-method approach. Both qualitative and quantitative methods were implemented. Research tools were: the Individual Interview Protocol, social status reports, teacher reports, tasks measuring Empathy, Theory of mind and Hostile Attribution Bias, natural observation checklists for the classroom and the playground and finally teacher interview protocols. The results of the study will be discussed in relation to social and individual risk factors and their interactions in the very beginning of bullying patterns. Suggestions for prevention programs in the preschool context will be presented. Methodological issues will also be discussed in order to highlight cognitive and linguistic restraints when conducting investigation on bullying in preschool children.

Τα δεδομένα από έρευνες που περιγράφουν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού σε παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ελάχιστα. Κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση του σχολικού εκφοβισμού, ως κοινωνικού φαινομένου, σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Σε αυτό το πλαίσιο, επισκεφθήκαμε χώρους προσχολικής εκπαίδευσης και προσπαθήσαμε να καταγράψουμε τις κυρίαρχες μορφές εκφοβιστικής συμπεριφοράς, τους ρόλους συμμετοχής, τις ενδεχόμενες διαφορές ανάμεσα στα δυο φύλα, όπως επίσης και το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνονται τα περιστατικά θυματοποίησης. Επίσης, καταγράφηκαν οι στρατηγικές και αντιδράσεις που χρησιμοποιούν οι εμπλεκόμενοι, καθώς και το πλαίσιο του σχολικού χώρου, εσωτερικού και εξωτερικού, μέσα στο οποίο εκδηλώνονται τα περιστατικά θυματοποίησης. Τέλος, διερευνήσαμε τη συσχέτιση του φαινομένου με τρεις κοινωνικό-γνωστικές διεργασίες: 1. τη θεωρία του νου, 2. την ενσυναίσθηση, και 3. την εχθρική απόδοση αιτιότητας. Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν, συνολικά, 167 παιδιά προσχολικής ηλικίας (4 έως 6 ετών) καθώς και οι εκπαιδευτικοί της τάξης τους. Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των πολλαπλών πληροφοριοδοτών. Εφαρμόστηκαν τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές μέθοδοι συλλογής δεδομένων. Τα ερευνητικά εργαλεία ήταν τα εξής: 1. Το Πρωτόκολλο Δομημένης Ατομικής Συνέντευξης (ερωτηματολόγια αυτό-αναφοράς και ομηλίκων), 2. ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών, 3. κοινωνιο-μετρική αξιολόγηση της δημοτικότητας, 4. οδηγός παρατήρησης – καταγραφής συμβάντων θυματοποίησης στον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο, και 5. δοκιμασίες μέτρησης της θεωρίας του νου, της ενσυναίσθησης και της εχθρικής απόδοσης αιτιότητας. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας θα συζητηθούν σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου που συσχετίζονται με την πρώτη εκδήλωση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Επίσης, προτείνονται οι βασικοί άξονες σχεδιασμού πρωτογενούς προγράμματος πρόληψης. Τέλος, αναφέρονται οι μεθοδολογικοί περιορισμοί, σε σχέση με τη μελέτη του φαινομένου σε παιδιά προσχολικής ηλικίας