Η χρήση σχολικών βιβλίων φυσικής (επιστήμης) από τους εκπαιδευτικούς μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας

Abstract

The dissertation study examines how science teachers use school-adopted textbooks in Physics and to which degree a science teacher bases his/her teaching upon these in the 9th and 10th grade. More specifically, the dissertation aims to answer the following questions:1. To what extent are textbook used in the classroom teaching and how dependent are science teachers on their textbook, and how does it differ between teachers depending on his/her professional characteristics and/or perception of the role of textbooks in general and, more specifically, in the teaching process?2. In which ways do science teacher incorporate the textbooks in their classroom teaching and how does it differ between teachers depending on his/her professional characteristics and/or perception of the role of textbooks in general and, more specifically, in the teaching process?3. How compatible are the science teachers’ incorporation of the textbooks in their classroom teaching with the objectives stated in the textbook itself on the basis its pedagogical planning?Initially, the pedagogical characteristics (based on the concepts of classification, formality and framing) of the Physics textbooks taught in 9th and 10th Grade, the two grades that were focused upon in the research, were analysed. Three research instruments were developed to enable an assessment of the textbook usage. Firstly, a quantitative questionnaire was distributed to 120 teachers to assess their pedagogical perceptions about the textbooks, but also the ways in which the teachers use them in their classroom teaching. Secondly, to gather more information and to deepen the research, a structured in-depth interview with 14 teachers was carried out. Finally, in order to analyse the elements of teaching practices of these same teachers in relation to their incorpation of the textbook in the classroom, two periods of teaching per teacher was videotaped.The results indicated that the Cypriot Physics teachers appear to allocate important independence regarding to their instructional choices concerning the choices that are dictated by the textbook. It appears that less experienced teachers have a higher degree of both traditional pedagogical perceptions and dependence on the textbook while experienced teachers have a more modern and progressive pedagogical perception, which demonstrates higher levels of independence on the textbook. The textbook is foremost used as source of exercises and problems within the classrooms, reference material for homework, as well as source of examples and visual material for demonstrations in the classroom teaching process. Consequently the Cypriot Physics teachers incorporate the elements of the textbook that are of practical use to them in their classroom teaching.The results indicate a difference between the Grades, as teachers of the 9th Grade are noticeably more attached to the individual elements of the textbook (e.g. exercises, illustrations, activities, examples) in their teaching contrary to the teachers of the 10th Grade, who use the textbook in a much more strategic way, i.e. mainly as an incorporation tool of the basic directions of the curriculum. Nevertheless, it was shown that the textbook, both in the 9th and the 10th Grade, influences the general pedagogical direction of the teaching to a significant degree, independent of the attachment or not of the teachers to the textbook’s partial elements while teaching.

Η διατριβή έχει ως στόχο τη μελέτη του τρόπου χρήσης των σχολικών βιβλίων από τους/τις εκπαιδευτικούς των Φυσικών Επιστημών και την εκτίμηση του βαθμού στον οποίο ο/η εκπαιδευτικός βασίζεται σε αυτά κατά τη διδασκαλία του. Τα ειδικότερα ερευνητικά ερωτήματα της διατριβής είναι:1. Ποιος είναι ο βαθμός χρήσης του σχολικού βιβλίου και κατ’ επέκταση ο βαθμός εξάρτησης των εκπαιδευτικών από το σχολικό βιβλίο και πως αυτός διαφοροποιείται ανάλογα με τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά και τις παιδαγωγικές αντιλήψεις των τελευταίων;2. Ποιοι είναι οι τρόποι με τους οποίους οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τα σχολικά βιβλία μέσα στις αίθουσες που διδάσκονται Φυσικές Επιστήμες και πώς διαφοροποιείται η χρήση αυτή από τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών και τις αντιλήψεις των τελευταίων για τον ρόλο των σχολικών βιβλίων γενικά αλλά και για τη διδασκαλία ειδικότερα; 3. Πόσο συμβατοί είναι οι τρόποι χρήσης του σχολικού βιβλίου από τους/τις εκπαιδευτικούς κατά τη διδασκαλία στην τάξη με τις αντικειμενικές λειτουργίες που υποβάλλει το ίδιο το σχολικό βιβλίο με βάση τον παιδαγωγικό του σχεδιασμό;Αρχικά έγινε ανάλυση των παιδαγωγικών χαρακτηριστικών (με βάση τις έννοιες της ταξινόμησης, της τυπικότητας και της περιχάραξης) των σχολικών βιβλίων Φυσικής που διδάσκονται στη Γ΄ Γυμνασίου και την Α΄ Λυκείου δηλαδή στις δυο τάξεις που επικεντρώθηκε η έρευνα. Εν συνεχεία η άντληση και η συλλογή των δεδομένων που αφορά τον τρόπο χρήσης των σχολικών βιβλίων από τους εκπαιδευτικούς έγινε με τρία ερευνητικά εργαλεία. Καταρχήν χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε σε 120 εκπαιδευτικούς και με το οποίο ανιχνεύτηκαν οι παιδαγωγικές τους αντιλήψεις αλλά και οι τρόποι με τους οποίου αυτοί κάνουν χρήση των σχολικών βιβλίων. Επιπλέον, για την άντληση περισσοτέρων πληροφοριών και εμβάθυνση της έρευνας, διεξήχθη δομημένη συνέντευξη με 14 εκπαιδευτικούς Γυμνασίων και Λυκείων. Τέλος προκειμένου να αναδειχθούν τα στοιχεία της διδακτικής πρακτικής αυτών των 14 εκπαιδευτικών σε σχέση με την πραγματική χρήση του σχολικού βιβλίου στις αίθουσες διδασκαλίας, βιντεογραφηθήκαν δύο συνεχόμενες περίοδοι μαθημάτων ανά εκπαιδευτικό. Με βάση τα αποτελέσματα προέκυψε ότι οι Κύπριοι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν το μάθημα της Φυσικής φαίνεται να διαθέτουν σημαντική ανεξαρτησία ως προς τις διδακτικές τους επιλογές σε σχέση με τις επιλογές που υπαγορεύει το σχολικό βιβλίο. Φαίνεται ότι οι λιγότερο έμπειροι εκπαιδευτικοί έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό παραδοσιακές παιδαγωγικές αντιλήψεις και τείνουν να δείχνουν μεγαλύτερο βαθμό εξάρτησης από το σχολικό βιβλίο, σε αντίθεση με τους/τις πιο έμπειρους/ες εκπαιδευτικούς που έχοντας μια πιο σύγχρονη προοδευτική παιδαγωγική αντίληψη, επιδεικνύουν μεγαλύτερα επίπεδα ανεξαρτησίας από αυτό. Το σχολικό βιβλίο χρησιμοποιείται κυρίως ως πηγή ασκήσεων και προβλημάτων, υλικό αναφοράς για μελέτη και εξάσκηση των μαθητών/τριών στο σπίτι, καθώς και ως πηγή παραδειγμάτων και απεικονιστικού υλικού προς επίδειξη κατά τη διδασκαλία. Συνεπώς οι Κύπριοι εκπαιδευτικοί των Φυσικών Επιστημών κάνουν χρήση εκείνων των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του σχολικού βιβλίου που είναι άμεσης χρήσης στην πρακτική στις τάξεις που διδάσκουν. Ως προς την επίδραση της βαθμίδας, θα λέγαμε ότι οι εκπαιδευτικοί του Γυμνασίου είναι πολύ πιο προσκολλημένοι στα επιμέρους στοιχεία του σχολικού βιβλίου (όπως π.χ. ασκήσεις, εικονογράφηση, δραστηριότητες, παραδείγματα) κατά τη διδασκαλία τους έναντι των εκπαιδευτικών του Λυκείου οι οποίοι/ες χρησιμοποιούν το σχολικό βιβλίο με πολύ περισσότερο στρατηγικό τρόπο κυρίως ως ενσωμάτωση των βασικών κατευθύνσεων του Αναλυτικού Προγράμματος. Ωστόσο τόσο στο Γυμνάσιο όσο και στο Λύκειο διαπιστώθηκε ότι το σχολικό βιβλίο υποβάλλει σε πολύ σημαντικό βαθμό τη γενική παιδαγωγική κατεύθυνση της διδασκαλίας, ανεξάρτητα από την πρόσδεση ή μη των εκπαιδευτικών στα επιμέρους στοιχεία του, κατά τη διδασκαλία τους.