Συγκριτική αξιολόγηση στρατηγικών - πρακτικών για την προώθηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών διεργασιών ένταξης παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο γενικό νηπιαγωγείο: έρευνα πεδίου

Abstract

The present research set out to assess in a comparative way the strategies-practices that early childhood general and special education teachers employ in order to advance the inclusion of children with special educational needs and disabilities (SENDs). The aim of the study is to investigate to what extent teachers promote access and participation for children with SENDs into the educational and social processes of the general classroom. It further examines the way the concept of “quality” of inclusive experiences for children with SENDs is constructed within the Greek educational system. The association between quality, context and teacher characteristics is also tested. Moreover, teachers’ views are enquired regarding:(1)their understanding of the notion of “inclusion”, (2)the academic and social outcomes of inclusion, (3)the factors that impede or advance the implementation of inclusion, (4)the engagement-participation of pupils with SENDs in typical day routines/activities, (5)the social interactions between children with and without SENDs and (6)their strategies-practices for facilitating children’s involvement in activities/routines and interactions with peers.The research is based on a concurrent mixed methods design. For the purpose of quantitative data collection, a structured observation rating scale, the Inclusive Classroom Profile, was employed. Qualitative data were gathered through semi-structured interviews with the teachers. The sample of the research was constituted by 52 early childhood units having at least one child with a disability. The quantitative data analysis showed that the quality offered in the sampled classes ranged from "inadequate" to "minimal". It was also found that quality was detected as a unidimensional construct that did not include the strategy:“planning and monitoring of children’s individual needs and goals”. In other words, teachers did not adapt the physical environment, the activities and their support according to the individual goals of children with SENDs. Within this context, the qualitative data analysis revealed that children with SENDs were confronted with severe difficulties regarding both their engagement-participation in the class activities and their interaction with peers.Quantitative data analysis assisted the process of investigation of the factors that engender the poor quality of “inclusive” services. Findings showed that the level of quality was not dependent upon the model of special education provision, the group/class size, the number of children with disabilities, the training teachers had in special education or their teaching experience. On the contrary, qualitative analysis offered a complementary framework of analysis and data interpretation by revealing that teachers held conflicting and restrictive beliefs about inclusion.The results are discussed in relation to their contribution to the development of culturally-sensitive instruments that will assess the quality of early childhood inclusion and, by extension, the improvement of educational interventions. Finally, the contribution of the findings to the professional development of general and special education teachers is further discussed.

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η συγκριτική αξιολόγηση των στρατηγικών-πρακτικών που χρησιμοποιούν οι νηπιαγωγοί γενικής και ειδικής εκπαίδευσης προκειμένου να προωθήσουν την ένταξη παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή/και αναπηρία (ΕΕΑ/Α). Ειδικότερα, μελετάται ο βαθμός στον οποίο οι νηπιαγωγοί υποστηρίζουν την πρόσβαση και την εμπλοκή-συμμετοχή των παιδιών με ΕΕΑ/Α στις εκπαιδευτικές και κοινωνικές διεργασίες της γενικής τάξης. Επίσης, εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο δομείται η έννοια της «ποιότητας» των ενταξιακών εμπειριών για τα παιδιά με ΕΕΑ/Α στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα καθώς και η σχέση της ποιότητας με το προφίλ των νηπιαγωγών και του εκπαιδευτικού πλαισίου. Διερευνώνται ακόμη οι απόψεις των νηπιαγωγών αναφορικά με:(1)το περιεχόμενο του όρου «ένταξη», (2)τα εκπαιδευτικά και κοινωνικά οφέλη της ένταξης, (3)τους παράγοντες που εμποδίζουν ή διευκολύνουν την εφαρμογή της ένταξης, (4)την εμπλοκή-συμμετοχή των παιδιών με ΕΕΑ/Α στις ρουτίνες/δραστηριότητες μίας τυπικής ημέρας, (5)τα μοτίβα κοινωνικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσουν μεταξύ τους τα παιδιά με και χωρίς ΕΕΑ/Α και (6)τις στρατηγικές-πρακτικές που οι ίδιοι εφαρμόζουν για να ενθαρρύνουν την εμπλοκή-συμμετοχή των παιδιών με ΕΕΑ/Α στις ρουτίνες/δραστηριότητες αλλά και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τους συνομηλίκους.Η έρευνα στηρίζεται σε συγχρονικό σχέδιο μεικτών μεθόδων. Για τη συλλογή των ποσοτικών δεδομένων εφαρμόστηκε η αξιολογική κλίμακα συστηματικής παρατήρησης, Ενταξιακό Προφίλ Τάξης, ενώ τα ποιοτικά δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων. Η έρευνα έλαβε χώρα σε 52 τάξεις γενικών νηπιαγωγείων, στις οποίες φοιτούσε τουλάχιστον ένα παιδί με ΕΕΑ/Α. Τα ποσοτικά αποτελέσματα έδειξαν ότι η ποιότητα κυμαινόταν μεταξύ ακατάλληλου και μετρίου βαθμού. Βρέθηκε επίσης, ότι η ποιότητα προσδιοριζόταν ως μία ενιαία δομή στην οποία δε συμπεριλαμβανόταν η στρατηγική:«σχεδιασμός και παρακολούθηση των εξατομικευμένων αναγκών και στόχων των παιδιών». Δηλαδή, οι νηπιαγωγοί δεν τροποποιούσαν το φυσικό περιβάλλον, τις δραστηριότητες και την υποστήριξή τους σύμφωνα με τους ατομικούς στόχους των παιδιών με ΕΕΑ/Α. Σε αυτές τις συνθήκες, τα ποιοτικά αποτελέσματα έδειξαν ότι τα παιδιά με ΕΕΑ/Α αντιμετώπιζαν σοβαρές δυσκολίες τόσο ως προς την εμπλοκή-συμμετοχή τους στις δραστηριότητες του προγράμματος όσο και ως προς τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους με τους συνομηλίκους. Σε μία προσπάθεια ανάλυσης των παραγόντων οι οποίοι επιδρούν στη φτωχή ποιότητα των «ενταξιακών» παροχών/υπηρεσιών, τα ποσοτικά δεδομένα έδειξαν πως το επίπεδο της ποιότητας δεν εξαρτιόταν από το μοντέλο ειδικής στήριξης, το μέγεθος της ομάδας/τάξης, τον αριθμό των παιδιών με ΕΕΑ/Α, τα χρόνια διδακτικής εμπειρίας των νηπιαγωγών και το επίπεδο της επαγγελματικής τους κατάρτισης στην ειδική εκπαίδευση. Η ποιοτική ανάλυση, αντίθετα, φέρνοντας στην επιφάνεια τους περιορισμούς και τις συγκρουόμενες απόψεις των νηπιαγωγών προσέφερε ένα συμπληρωματικό πλαίσιο ανάλυσης και ερμηνείας των δεδομένων.Τα αποτελέσματα της έρευνας συζητούνται ως προς τη συμβολή τους στη διαδικασία ανάπτυξης «πολιτισμικά ευαίσθητων» εργαλείων μέτρησης της ποιότητας στην προσχολική ένταξη και, κατ’ επέκταση, στη βελτίωση των πλαισίων εκπαιδευτικής παρέμβασης. Τέλος, συζητείται η συνεισφορά των αποτελεσμάτων στην επαγγελματική ανάπτυξη των νηπιαγωγών γενικής και ειδικής εκπαίδευσης.