Αποτίμηση της συμβολής των θεατρικών συμβάσεων στο μάθημα της ιστορίας, μέσω της εφαρμογής ενός σχεδίου έρευνας δράσης

Abstract

Η παρούσα μελέτη αναφέρεται στην αξιοποίηση του παιδευτικού χαρακτήρα του θεάτρου στη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στο δημοτικό σχολείο που επιχειρήθηκε με μια σειρά εναλλακτικών διδακτικών παρεμβάσεων στην Ε΄ τάξη του δημοτικού σε όλα τα μαθήματα της Ιστορίας κατά το ακαδημαϊκό έτος 2012-13. Στόχος της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση των μαθησιακών και αναπτυξιακών αποτελεσμάτων της αξιοποίησης των Θεατρικών Συμβάσεων (τεχνικών) στη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας. Εφαρμόζοντας αυτές τις συμβάσεις οι μαθητές, ορμώμενοι από την ανάγκη της ενσυναίσθησης για την επιτυχή υπόδηση του εκάστοτε ρόλου, εξετάζουν ιστορικές πηγές και πληροφορίες τις οποίες αξιολογούν και αξιοποιούν, ώστε να οδηγηθούν, μέσα από διαλογικές συζητήσεις και συνεργατικές διαδικασίες στην κατανόηση της ιστορικής «πραγματικότητας», στην παραγωγή ιστορικού λόγου και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Τέλος, δίνεται η δυνατότητα στην εκπαιδευτικό ερευνήτρια να προσεγγίσει με ενεργητικό τρόπο, σημαντικές έννοιες της Ιστορίας, που δύσκολα κατανοούν οι μαθητές, ενώ ταυτόχρονα οι Θεατρικές Συμβάσεις λειτουργούν ως κίνητρο για μύηση και εξοικείωση των μαθητών με τη μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας. Η χρήση της έρευνας δράσης ως ερευνητικής μεθόδου ήταν καθοριστική, ώστε το παρόν ερευνητικό εγχείρημα να ανταποκριθεί στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες του μαθήματος της Ιστορίας. Αυτό έχει επιτευχθεί με τους διαρκείς σχεδιασμούς μέσα από την κυκλική διαδικασία: σχεδιασμός ⇒ δράση ⇒ παρατήρηση ⇒ αναστοχασμός ⇒ επανασχεδιασμός. Με αυτό τον τρόπο δόθηκε η ευκαιρία κατανόησης και βελτίωσης των εκπαιδευτικών πρακτικών του μαθήματος της Ιστορίας. Η παρούσα μελέτη αποτελείται από δύο μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί το θεωρητικό μέρος προσφέροντας βασικές πληροφορίες για τους όρους «Ιστορία» και «Θεατρικές Συμβάσεις». Αναλύονται οι αντιμαχόμενες απόψεις για την παιδαγωγική και επιστημονική Ιστορία, καθώς και ο σκοπός και οι στόχοι της διδασκαλίας της Ιστορίας. Προσδιορίζονται εννοιολογικά οι όροι ιστορική σκέψη, ιστορική συνείδηση και ιστορική ενσυναίσθηση. Διευκρινίζεται ο όρος «Θεατρική Αγωγή» και γίνεται αναφορά στο πλαίσιο εφαρμογής της στη Δημοτική Εκπαίδευση στην κυπριακή πραγματικότητα. Ξεκινώντας από τους προβληματισμούς γύρω από τη διδακτική της Ιστορίας, η εργασία αναφέρεται στην αξιοποίηση της Θεατρικής Αγωγής, συνδέοντας τους όρους «Ιστορία» και «Θεατρικές Συμβάσεις». Το κεφάλαιο καταλήγει με την ανάλυση των ειδών των Θεατρικών Συμβάσεων που έχουν επιλεγεί να εφαρμοστούν κατά τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας. Το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Μεθοδολογία της έρευνας» αναφέρεται αρχικά σε πληροφορίες για το μεθοδολογικό μοντέλο της έρευνας δράσης και για τους λόγους τους οποίους έχει επιλεγεί. Ακολούθως, παρουσιάζονται η προβληματική, η αναγκαιότητα, η σημαντικότητα, καθώς και ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας. Τέλος, προσεγγίζονται ο τρόπος διεξαγωγής της έρευνας και τα μέσα παραγωγής δεδομένων. Σε αυτό το σημείο ολοκληρώνεται το πρώτο μέρος της μελέτης, το θεωρητικό. Στο δεύτερο μέρος, το ερευνητικό, αναλύονται τα τρία στάδια εφαρμογής της έρευνας: (1) αναγνώριση-προσέγγιση της υπό διερεύνηση κατάστασης, (2) παρέμβαση-προγραμματισμός και εφαρμογή της δράσης και (3) αξιολόγηση-παρατήρηση της επιτευχθείσας αλλαγής. Ακολούθως, παρουσιάζονται τα θετικά και αρνητικά σημεία της παρέμβασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλα τα υποκεφάλαια του ερευνητικού μέρους της εργασίας παρουσιάζονται αποσπάσματα από τις θεατρικές δραστηριότητες που έχουν εφαρμοστεί στις διδακτικές παρεμβάσεις της εκπαιδευτικού-ερευνήτριας και η ανταπόκριση των μαθητών σε αυτές. Στη συνέχεια αναλύονται τα ευρήματα της έρευνας και διερευνούνται οι προϋποθέσεις αποτελεσματικής εφαρμογής των θεατρικών Συμβάσεων στο μάθημα της Ιστορίας. Η εργασία ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο «γενικά συμπεράσματα-προτάσεις» όπου γίνεται μια συνολική αξιολόγηση του προγράμματος, δίνονται απαντήσεις στους ερευνητικούς προβληματισμούς που είχαν τεθεί και παρουσιάζονται κάποιες προτάσεις προς τους εκπαιδευτικούς της δημοτικής εκπαίδευσης, αλλά και προς την πολιτεία. Τέλος, η παρούσα εργασία περιλαμβάνει σε ψηφιακή μορφή τα Ημερολόγια των διδακτικών παρεμβάσεων (Σχέδια μαθήματος, παρατηρήσεις, προβληματισμούς, ανταποκρίσεις των μαθητών και φωτογραφικό υλικό).