Δια βίου μάθηση με όρους διαπολιτισμικότητας: ευρωπαϊκό και ελληνικό θεσμικό πλαίσιο και εφαρμογή του

Abstract

The aim of the present thesis, which belongs to the field of sociology of education law, is to explore the manner in which the European Union and the Greek statutory framework on Lifelong Learning are implemented in Greece, concerning two vulnerable social groups of population, that is, the Roma and the Pontic Greek Repatriates. The study examines the social effectiveness of education law, considered as a specific area of socio-legal inquiry, and, more specifically, it explores the extent to which the goals of educational policy on Lifelong Learning are achieved, in the opinion of two directly benefited vulnerable social groups in a dual intercultural questioning framework. In order to meet this research aim, both quantitative and qualitative content analysis of legal documents has been made, on the one hand, and qualitative content analysis of interview data with the target groups concerned with the relevant legal regulations, on the other. Furthermore, under the “systemic-global approach” of social phenomena, Lifelong Learning is studied with reference to four goals, that is, employability/adaptability, social inclusion, personal fulfillment and active citizenship. Research hypothesis testing is held in relation to the aforementioned goals and on the basis of certain “criteria of comparison of research resources”, such as the binding force of legal documents or the specific subject matter of Lifelong Learning programmes. Key research findings of the effective implementation of the abovementioned legal framework provide evidence that there is a mismatch between the goals set by legal regulations in the field of Lifelong Learning, on the one hand, and the apprehension and acceptance of these goals by the target groups concerned, on the other. The main conclusion drawn from the present dissertation is that the economic goals of Lifelong Learning, as set out in both European and Greek statutory framework, take significant priority over the other personal, social and political goals, a priority which appears magnified in legal documents of greater binding force, whereas it is at the same time noted that these economic goals are not achieved in the educational context. By contrast, goals other than the economic ones are addressed as more realistic and feasible, in the opinion of two directly benefited vulnerable social groups. Lastly, given that the aim of the present thesis exceeds the formal limits of a normative inquiry (“de lege lata”), in order to be associated with the broader issue of providing feedback to future law-making on Lifelong Learning, some recommendations are made concerning readjustment and hierarchical reformation of educational policy on Lifelong Learning scope and objectives (“de lege ferenda”), towards the augmentation of legal effectiveness of relevant regulations, in both the European and the Greek legal order.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής, που εντάσσεται στο γνωστικό πεδίο της κοινωνιολογίας του δικαίου της εκπαίδευσης, είναι να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζονται στην Ελλάδα το ευρωπαϊκό (δηλαδή της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για τη Διά Βίου Μάθηση, όσον αφορά δύο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού, που είναι οι Τσιγγάνοι και οι Παλιννοστούντες. Μελετάται η κοινωνική αποτελεσματικότητα των κανόνων του δικαίου της εκπαίδευσης, ως ενός επιμέρους αντικειμένου μελέτης της κοινωνιολογίας του δικαίου, και ειδικότερα διερευνάται ο βαθμός στον οποίο εκπληρώνονται οι στόχοι της εκπαιδευτικής πολιτικής για τη Διά Βίου Μάθηση, σύμφωνα με τη γνώμη δύο άμεσα ωφελούμενων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, σε ένα αμφίπλευρο διαπολιτισμικό πλαίσιο προβληματισμού. Προκειμένου να υπηρετηθεί ο παραπάνω ερευνητικός σκοπός, γίνεται, αφ’ ενός, ποσοτική και ποιοτική ανάλυση περιεχομένου νομικών κειμένων, και αφ’ ετέρου ποιοτική ανάλυση περιεχομένου συνεντεύξεων με συγκεκριμένο πληθυσμό-στόχο αποδεκτών που αφορούν οι σχετικές νομικές ρυθμίσεις. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο της «συστημικής-σφαιρικής προσέγγισης» των κοινωνικών φαινομένων, μελετάται η λειτουργία του κοινωνικού θεσμού της Διά Βίου Μάθησης σε συνάρτηση με τέσσερις στόχους της, που είναι: η απασχολησιμότητα/προσαρμοστικότητα, η κοινωνική ένταξη, η προσωπική ολοκλήρωση και η δημιουργία ενεργών πολιτών. Η διερεύνηση των υποθέσεων εργασίας της έρευνας διεξάγεται σε συνάρτηση με τους παραπάνω στόχους και με βάση ορισμένα «κριτήρια σύγκρισης των πηγών της έρευνας», όπως είναι ο διαφορετικός βαθμός δεσμευτικής ισχύος των νομικών κειμένων ή το συγκεκριμένο περιεχόμενο των προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης. Η έρευνα της αποτελεσματικής εφαρμογής του ως άνω νομοθετικού πλαισίου συμβάλλει στην κατάδειξη της ύπαρξης μιας σχέσης αναντιστοιχίας ανάμεσα στους στόχους που θέτουν οι κανόνες δικαίου στο πεδίο της Διά Βίου Μάθησης, από τη μια μεριά, και στην κατανόηση και αποδοχή των στόχων αυτών από τους αποδέκτες. Γενικό συμπέρασμα αποτελεί η διαπίστωση ότι, ενώ οι οικονομικοί στόχοι της Διά Βίου Μάθησης, όπως διατυπώνονται στο θεσμικό πλαίσιο, τόσο σε αυτό που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στο ελληνικό, υπερτερούν με σημαντική διαφορά έναντι των άλλων προσωπικών, κοινωνικών και πολιτικών στόχων της, μια διαφορά που είναι πολύ μεγαλύτερη στα πιο δεσμευτικά νομικά κείμενα, διαπιστώνεται εντούτοις ότι στην εκπαιδευτική πράξη δεν πραγματοποιούνται. Αντίθετα οι λοιποί στόχοι, πέραν του οικονομικού, αναδεικνύονται ως οι πιο ρεαλιστικοί και εφικτοί, κατά τη γνώμη των δύο άμεσα ωφελούμενων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Τέλος, δεδομένου ότι ο σκοπός της διατριβής υπερβαίνει τα τυπικά όρια της κανονιστικής διερεύνησης (“de lege lata”) και συνδέεται με το γενικότερο ζήτημα της ανατροφοδότησης στην παραγωγή νομοθετικού έργου για τη Διά Βίου Μάθηση στο μέλλον, διατυπώνονται προτάσεις για την αναπροσαρμογή και ιεραρχική αναδιάρθρωση των σκοπών και των στόχων της εκπαιδευτικής πολιτικής για τη Διά Βίου Μάθηση (“de lege ferenda”), προς την κατεύθυνση της αύξησης του βαθμού της αποτελεσματικότητας των σχετικών κανόνων δικαίου, τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της ελληνικής έννομης τάξης.