Το σχολικό σύστημα ως προστατευτικός παράγοντας στην πρόληψη για τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και εξαρτητικών συμπεριφορών: εφαρμογή και αξιολόγηση προγράμματος ψυχοκοινωνικής υποστήριξης μαθητών δημοτικού αξιοποιώντας την τέχνη

Abstract

Addictive behaviours, whether they are addictions to psychoactive substances or behavioral addictions such as internet addiction, have a strong impact on people's mental and physical health. The prevention of addictions is a priority for society, and life skills and mental resilience are emerging as critical factors in achieving this goal. Integrating the arts into prevention programmes can be an effective strategy for promoting the overall well-being of individuals. The school system is a powerful factor in preventing the onset of psychoactive substance use and other addictive behaviors. In this context, the implementation of innovative prevention programmes within the school, enhancing the degree of Life Skills and Mental Resilience, and utilizing creative tools such as art, can increase their effectiveness and the achievement of the ultimate goal of prevention. School system is a strong factor in the prevention of the use of psychoactive substances and other addictive behaviors. Αim of this thesis was the design, the implementation and the evaluation of the effectiveness of a targeted program for the prevention of addictive behaviors in Primary School, which utilized art as a tool to strengthen the mental resilience and life skills of students. Partial objective of the thesis was to investigate the views of Primary Education teachers on the implementation of prevention programs in schools and the use of art as a prevention tool. Both quantitative and qualitative research strategies were utilized. 109 teachers and 109 pupils attending Primary Schools of Patras, specifically in the 5th and 6th grade, participated in the research. The research data was collected through the completion of questionnaires. Specifically, a questionnaire was administered to teachers to explore their views on the implementation of prevention programmes within the school. The CYRM (Child and Youth Resilience Measure- Child and Youth Resilience Measurement Scale), SSRS-C (Social Skills Rating System [Children]) and a questionnaire of perceived effectiveness of the program were administered to students who participated in the implementation of the program. The results of the research initially showed that the teachers, although they declare that they are not sufficiently qualified for issues related to the prevention of addictive behaviors, nevertheless recognize the importance of the implementation of prevention programs within the school. In addition, they recognize the value of utilizing art as a prevention tool. Regarding the implementation of the innovative psychosocial support program aimed at preventing addictive behaviors, the research results show the increase in the degree of social skills and mental resilience of the students after the end of the implementation of the program and the stabilization of this increase three months later. The gender and the grade of the students do not seem to affect the degree of social skills as well as the degree of mental resilience of the students. The effectiveness of the program is high in the factors related to social skills, the role of art in the psychosocial support of students, information about addictive behaviors and prevention, as well as the new information and knowledge gained by students. From the findings of the research, the need for the design of a specific educational policy related to prevention is highlighted, through the implementation of innovative programs that use tools such as art, recognizing in this way the important role played by the school environment as a protective factor to prevent the occurrence of addictive behaviors.

Οι εξαρτητικές συμπεριφορές, είτε πρόκειται για εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες, είτε για συμπεριφορικές εξαρτήσεις όπως η εξάρτηση από το διαδίκτυο, έχουν έντονο αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική υγεία των ατόμων. Η πρόληψη των εξαρτήσεων αποτελεί προτεραιότητα για την κοινωνία, και οι δεξιότητες ζωής και η ψυχική ανθεκτικότητα αναδεικνύονται ως κρίσιμοι παράγοντες στην επίτευξη αυτού του στόχου. Η ενσωμάτωση της τέχνης στα προγράμματα πρόληψης μπορεί να αποτελέσει μια αποτελεσματική στρατηγική για την προώθηση της συνολικής ευημερίας των ατόμων. To σχολικό σύστημα αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα στην πρόληψη για την εκδήλωση χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών και άλλων εξαρτητικών συμπεριφορών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων πρόληψης μέσα στο σχολείο, ενισχύουν το βαθμό των Δεξιοτήτων Ζωής και της Ψυχικής Ανθεκτικότητας, και αξιοποιώντας δημιουργικά εργαλεία όπως η τέχνη, μπορούν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους και την επίτευξη του τελικού στόχου της πρόληψης. Στόχο της παρούσας διατριβής αποτέλεσε ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας ενός στοχευμένου προγράμματος πρόληψης εξαρτητικών συμπεριφορών στο Δημοτικό Σχολείο, το οποίο αξιοποίησε την τέχνη ως εργαλείο ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας και των δεξιοτήτων ζωής των μαθητών. Επιμέρους στόχος της διατριβής ήταν η διερεύνηση των απόψεων εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης μέσα στα σχολεία και την αξιοποίηση της τέχνης ως εργαλείο πρόληψης. Αξιοποιήθηκε η ποσοτική ερευνητική στρατηγική. Στην έρευνα συμμετείχαν 109 εκπαιδευτικοί και 109 μαθητές που φοιτούσαν σε Δημοτικά Σχολεία της Πάτρας και συγκεκριμένα στη Ε΄και Στ΄ τάξη. Τα ερευνητικά δεδομένα συλλέχθηκαν μέσα από τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων. Συγκεκριμένα χορηγήθηκε ερωτηματολόγιο σε εκπαιδευτικούς για τη διερεύνηση των απόψεων τους για την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης μέσα στο σχολείο. Στους μαθητές που συμμετείχαν στην εφαρμογή του προγράμματος χορηγήθηκαν τα εργαλεία CYRM (Child and Youth Resilience Measure- Κλίμακα Μέτρησης Ανθεκτικότητας Παιδιών και Νέων), SSRS-C (Social Skills Rating System [Children]- Σύστημα Μέτρησης Κοινωνικών Δεξιοτήτων [Παιδιά]) και ερωτηματολόγιο αντιλαμβανόμενης αποτελεσματικότητας του προγράμματος. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν αρχικά πως οι εκπαιδευτικοί, αν και δηλώνουν μη επαρκώς καταρτισμένοι για ζητήματα που αφορούν στην πρόληψη των εξαρτητικών συμπεριφορών, παρόλα αυτά αναγνωρίζουν τη σημαντικότητα της εφαρμογής προγραμμάτων πρόληψης μέσα στο σχολείο. Επιπλέον, αναγνωρίζουν την αξία της αξιοποίησης της τέχνης ως ένα εργαλείο πρόληψης. Αναφορικά με την εφαρμογή του καινοτόμου προγράμματος ψυχοκοινωνικής υποστήριξης με στόχο την πρόληψη από τις εξαρτητικές συμπεριφορές, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν την αύξηση του βαθμού των κοινωνικών δεξιοτήτων και της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών μετά το τέλος της εφαρμογής του προγράμματος και τη διατήρηση της αύξησης αυτού του βαθμού τρεις μήνες μετά. Το φύλο και η τάξη φοίτησης των μαθητών φαίνεται πως δε επηρεάζουν το βαθμό των κοινωνικών δεξιοτήτων καθώς και το βαθμό της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών. Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος είναι υψηλή στους παράγοντες που αφορούν στις κοινωνικές δεξιότητες, στο ρόλο της τέχνης στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη των μαθητών, στην ενημέρωση για εξαρτητικές συμπεριφορές και την πρόληψη, καθώς και στις νέες πληροφορίες και γνώσεις που αποκόμισαν οι μαθητές. Από τα ευρήματα της έρευνας αναδεικνύεται η ανάγκη για το σχεδιασμό συγκεκριμένης εκπαιδευτικής πολιτικής που αφορά στην πρόληψη, μέσα από την εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων που χρησιμοποιούν εργαλεία όπως η τέχνη, αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει το σχολικό περιβάλλον ως ένας προστατευτικός παράγοντας για την πρόληψη της εκδήλωσης εξαρτητικών συμπεριφορών.