Ο ρόλος του θεατρικού παιχνιδιού στον αυτοπροσδιορισμό των ατόμων με αναπηρία όρασης

Abstract

This dissertation investigates the role of dramatic play in self-determination of persons with vision disability. Self-determination is one of the most important domains of human development but the research regarding this matter is very limited when the population is people with visual disability. Nevertheless, the present thesis attempts to examine the role of dramatic play, as a learning method, in fostering self-determination in people with vision disability aiming at filling this gap with evidence based data and critical literature review. Three research phases composed the research process of the present study. The aim of the first phase was to obtain and describe concepts and experiences of professionals regarding dramatic play, self-determination and vision disability. In specific, the author conducted semi-structured interviews with 53 teachers of persons with vision disability and 41 dramatic play facilitators. According to them the participation of persons with and without vision disability in dramatic play workshops could contribute to the development of their self-determination skills and other skills, such as self esteem and self acceptance, empowering their self-determination level. Furthermore, the results – at that phase of research – highlighted the significant role of the environment and the role of the dramatic play facilitators in the process of promoting self-determination. In turn, at the second phase of the present thesis collaborative action research methodology was applied in order to obtain data through implementation of dramatic play workshops to identify the components of self-determination of students with vision disability. The author, based on the outcomes of the first and second phase, was able to construct and propose an enhanced self-determination framework, based on dramatic play. This enhanced framework as well as other instruments which were used during the main fieldwork, were validated and modified through pilot tests in order to improve their coherence and functionality. The third and last research phase was the main action research fieldwork. This phase lasted 7.5 months, and it was consisted of four action research cycles which included 38 dramatic play workshops. At this phase of the research, eight children participated and were divided into two groups. Their age range was from 8 to 12 years old. Four of them were boys and four were girls and regarding their visual acuity, four had severe visual impairments, whereas the others were totally blind. The author, based on qualitative content analysis of the field notes which were kept during the dramatic play workshops, arrived at a synthetic model of self-determination. This synthetic model consisted of specific self-determination skills which were performed by the children during the 38 dramatic play workshops (i.e. like, choice making, self-advocacy, problem solving etc). In turn, all the observed self-determination skills were attributed to components of dramatic play (such as characteristics and techniques). In addition, the author before and after the main fieldwork of the implementation of the dramatic play workshops (i.e. third research phase of this study) – conducted pre and post tests respectively regarding the children’ self-determination level. This was feasible through three scales (students’, parents’ and teachers’) of the AIR Self-Determination Scale (Wolman et al., 1994). The results showed that the participation in dramatic play workshops affected the self-determination level of children with vision disability in a positive way according to students’ and parents’ scales. Finally, a scale of dramatic involvement was used in every dramatic play workshop for each participant. This scale was an updated version of Jones (2007) scale of dramatic involvement. The results indicated that children with low vision had a higher mean level of dramatic involvement compared to the dramatic involvement of the children who were totally blind. However totally blind children seemed to have more stable dramatic involvement. The results of this dissertation, suggest that dramatic play has a positive impact on blind students’ self-determination level. Furthermore, the results of this study document an empirically validated practical framework, which can be used from teachers and dramatic play facilitators in order to promote self-determination level of students with vision disability. It is argued that this practical framework can be adjusted in many ways, depending the educational setting, empowering inclusion and equity.

Η παρούσα διατριβή μελετά τον ρόλο του θεατρικού παιχνιδιού στον αυτοπροσδιορισμό των ατόμων με αναπηρία όρασης. Ο αυτοπροσδιορισμός αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πτυχές της ανάπτυξης του ανθρώπου, ωστόσο η σχετική έρευνα στο πεδίο αυτό είναι πολύ περιορισμένη ως προς τα άτομα με αναπηρία όρασης. Ωστόσο, η παρούσα διατριβή επιχειρεί να εξερευνήσει τον ρόλο του θεατρικού παιχνιδιού, ως παιδαγωγική μέθοδο, στην καλλιέργεια του αυτοπροσδιορισμού ατόμων με αναπηρία όρασης μέσα από εμπειρικά τεκμηριωμένα αποτελέσματα και κριτική επισκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Η μελέτη αυτή διαθέτει τρία διαδοχικά στάδια έρευνας. Στο πρώτο στάδιο έρευνας χαρτογραφήθηκαν οι αντιλήψεις και οι εμπειρίες επαγγελματιών αναφορικώς με το θεατρικό παιχνίδι, τον αυτοπροσδιορισμό και την αναπηρία όρασης. Ειδικότερα, πραγματοποιήθηκαν ημιδομημένες συνεντεύξεις με 53 εκπαιδευτικούς ατόμων με αναπηρία όρασης και 41 εμψυχωτές/τριες θεατρικού παιχνιδιού. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η συμμετοχή ενός ατόμου με ή χωρίς αναπηρία όρασης σε εργαστήρια θεατρικού παιχνιδιού μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων αυτοπροσδιορισμού καθώς και άλλων δεξιοτήτων, οι οποίες συνεισφέρουν στην καλλιέργεια του αυτοπροσδιορισμού. Επιπροσθέτως, τα αποτελέσματα του 1ου σταδίου έρευνας ανέδειξαν τον ρόλο του περιβάλλοντος του θεατρικού παιχνιδιού και του/της εμψυχωτή/τριας στην προώθηση του αυτοπροσδιορισμού. Συνεχίζοντας, κατά το δεύτερο στάδιο της παρούσας διατριβής αξιοποιήθηκε η μεθοδολογία της συνεργατικής έρευνας δράσης. Η έρευνα δράσης χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή δεδομένων κατά την εφαρμογή εργαστηρίων θεατρικού παιχνιδιού, προκειμένου να εντοπιστούν τα επιμέρους χαρακτηριστικά του αυτοπροσδιορισμού μαθητών/τριών με αναπηρία όρασης, κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων. Αξιοποιώντας τις προτάσεις των συνεντευξιαζόμενων του 1ου σταδίου έρευνας, τη σχετική βιβλιογραφία και τα συμπεράσματα του 2ου σταδίου, διαμορφώθηκε ένα πλαίσιο καλλιέργειας του αυτοπροσδιορισμού μέσω εργαστηρίων θεατρικού παιχνιδιού. Το πλαίσιο αυτό και αρκετά εργαλεία συλλογής δεδομένων δοκιμάστηκαν και βελτιώθηκαν ως προς τη συνοχή και την λειτουργικότητα τους. κατά τον μοναδικό κύκλο της πιλοτικής έρευνας δράσης του 2ου σταδίου έρευνας. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο έρευνας διενεργήθηκε η κύρια έρευνα δράσης. Αυτή διήρκησε 7,5 μήνες και διέθετε τέσσερις κύκλους κατά τους οποίους διεξήχθησαν 38 εργαστήρια θεατρικού παιχνιδιού. Σε αυτό το στάδιο συμμετείχαν οκτώ παιδιά με αναπηρία όρασης χωρισμένα σε δύο ομάδες. Η ηλικία τους ήταν από 8 έως 12 ετών. Τέσσερα από αυτά ήταν αγόρια και τέσσερα ήταν κορίτσια. Ως προς την οπτική τους οξύτητα, τέσσερα παιδιά είχαν ολική απώλεια όρασης και τέσσερα είχαν μερική απώλεια όρασης. Η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου των σημειώσεων πεδίου, οι οποίες συλλέγονταν κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων θεατρικού παιχνιδιού, ανέδειξε ένα συνθετικό μοντέλο της μορφολογίας του αυτοπροσδιορισμού. Ειδικότερα, η μορφολογία αυτή συνίστατο σε ενέργειες χρήσης συγκεκριμένων δεξιοτήτων του αυτοπροσδιορισμού κατά τη διάρκεια των εργαστήριων θεατρικού παιχνιδιού (όπως η πραγματοποίηση επιλογής, η αυτοσυνηγορία, η επίλυση προβλήματος κ.ά.). Μέσω της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου, η χρήση των δεξιοτήτων αυτών συνδέθηκε με δομικά συστατικά του θεατρικού παιχνιδιού (όπως χαρακτηριστικά και τεχνικές). Επίσης, πριν και μετά τη διεξαγωγή του συνόλου των εργαστηρίων θεατρικού παιχνιδιού του τρίτου σταδίου έρευνας, διενεργήθηκαν μετρήσεις του βαθμού αυτοπροσδιορισμού των συμμετεχόντων παιδιών. Οι μετρήσεις έγιναν μέσω των τριών κλιμάκων (μαθητή, γονέα και εκπαιδευτικού) της AIR Self-Determination Scale (Wolman et al., 1994). Οι στατιστικές αναλύσεις έδειξαν ότι το θεατρικό παιχνίδι είχε θετική επίδραση στον βαθμό του αυτοπροσδιορισμού των παιδιών με αναπηρία όρασης, σύμφωνα με τις κλίμακες του μαθητή και του γονέα. Τέλος, σε κάθε εργαστήριο θεατρικού παιχνιδιού του τρίτου σταδίου έρευνας συμπληρωνόταν μία κλίμακα μέτρησης του βαθμού δραματικής εμπλοκής, για κάθε παιδί με αναπηρία όρασης. Η κλίμακα αυτή αποτελούσε βελτιωμένη μορφή της σχετικής κλίμακας του Jones (2007). Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι τα παιδιά με μερική απώλεια όρασης εμφάνισαν ελάχιστα υψηλότερο μέσο βαθμό δραματικής εμπλοκής, σε σύγκριση με τα παιδιά με ολική απώλεια όρασης. Ωστόσο, τα παιδιά με ολική απώλεια όρασης εμφάνισαν ελαφρώς πιο σταθερό βαθμό δραματικής εμπλοκής. Το σύνολο των αποτελεσμάτων της μελέτης αναδεικνύει ότι το θεατρικό παιχνίδι είναι σε θέση να επιδράσει θετικά στην καλλιέργεια του αυτοπροσδιορισμού των ατόμων με αναπηρία όρασης. Επιπροσθέτως, τα αποτελέσματα της μελέτης αποδίδουν ένα εμπειρικά τεκμηριωμένο πρακτικό πλαίσιο στα χέρια των εκπαιδευτικών και των εμψυχωτών/τριών του θεατρικού παιχνιδιού στην καθημερινή πρακτική τους προσπάθειά για την καλλιέργεια του αυτοπροσδιορισμού των μαθητών/τριών με αναπηρία όρασης. Το πρακτικό πλαίσιο αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί με πληθώρα εκφάνσεων αναλόγως το εκπαιδευτικό πλαίσιο, ενδυναμώνοντας την ένταξη και την ισότητα.