Επιστημονικός γραμματισμός και εναλλακτικές ιδέες σε έννοιες των φυσικών επιστημών που δημιουργούν παιδικά βιβλία μυθοπλασίας περιβαλλοντικού περιεχομένου: μια ανάλυση περιεχομένου

Abstract

Reading and writing have been identified as crucial components of scientific literacy, while researchers and educators have recognized the value of Children’s Literature in Science Education. Children’s trade books are considered effective tools for introducing children to science content and helping them to understand the natural world. Nevertheless, there has been a great deal of concern about the scientific accuracy of their content and what students learn while reading or listening to these books. Researchers have identified several limitations in science trade books, including errors, inaccuracies, and omissions about science concepts and phenomena, elements of fantasy, inaccurate illustrations, and anthropomorphism. Empirical studies have concluded that primary school students could form alternative ideas about science topics if the information presented in science trade books is inaccurate. The worsening environmental problems at the local and global levels have significantly impacted the themes represented in children's literature. A review of the literature revealed that children’s trade books about environmental problems are not adequately analyzed in terms of the accuracy of their scientific content. This Ph.D. thesis aims to examine the scientific accuracy of the written representation of science concepts and phenomena in children’s fiction books about air pollution together with the accuracy in the representation of stratospheric ozone depletion and the increase of global mean temperature to identify whether these books could be a source of alternative ideas to primary school children. The texts of 21 children’s fiction books about air pollution were processed via the Qualitative Content Analysis method. The Inductive Category formation was used in order for the textual inaccuracies about scientific concepts and phenomena to be identified and recorded. The misrepresentations were organized into categories and related to examples of potential children’s alternative ideas. A combination of deductive and inductive procedures was applied to examine the scientific accuracy in the representation of stratospheric ozone depletion and the global mean temperature increase. The cognitive elements and the information provided by texts about the mechanisms, the causes, the effects, and the possible solutions regarding ozone depletion and the increase of global mean temperature were organized into categories and compared to the scientific consensus view in order for the errors, inaccuracies, and omissions to be identified. The results indicate that inaccuracies about science concepts and phenomena are embedded in texts of children’s fiction books about air pollution. Errors, inaccuracies, and omissions in representing ozone depletion and global mean temperature increase are also identified. The recorded misrepresentations are compared with primary school children’s ideas described in the literature. The results show that alternative ideas found in children are also embedded in texts of the examined books. Suggestions are made as to how educators could use these books in primary school classrooms and how the accuracy of children’s trade books about environmental problems could be improved. This Ph.D. thesis highlights the need for teachers to carefully pre-evaluate the content accuracy of any science trade book they include in Science and Environmental Education and for publishers to ensure the accuracy of science information embedded in science trade books before publication. Identifying the strengths and limitations of children’s trade books could lead to their effective integration into Science and Environmental Education, which would contribute to the development of scientifically literate citizens.

Η ανάγνωση και γραφή έχουν προσδιοριστεί ως σημαντικά στοιχεία του επιστημονικού γραμματισμού, ενώ ερευνητές/τριες και εκπαιδευτικοί έχουν αναγνωρίσει την αξία της χρήσης Παιδικής Λογοτεχνίας στην Εκπαίδευση των Φυσικών Επιστημών. Τα παιδικά βιβλία φυσικών επιστημών συνιστούν αποτελεσματικά εργαλεία που υποστηρίζουν την επαφή των παιδιών με επιστημονικό περιεχόμενο και την κατανόηση του φυσικού κόσμου. Ωστόσο, διατυπώθηκαν προβληματισμοί για την ακρίβεια του περιεχομένου τους και την ακρίβεια των ιδεών που οικοδομούν τα παιδιά κατά την ανάγνωση ή ακρόασή τους. Ερευνητές/τριες που ανέλυσαν το περιεχόμενο παιδικών βιβλίων κατέγραψαν μεταξύ άλλων λάθη, ανακρίβειες, και παραλείψεις στην αναπαράσταση φυσικών εννοιών και φαινομένων, φανταστικά στοιχεία, μη ακριβή εικονογράφηση, και χρήση ανθρωπομορφισμού. Από εμπειρικές μελέτες φαίνεται πως παιδιά πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης δημιουργούν εναλλακτικές ιδέες σε θέματα Φυσικών Επιστημών, εάν οι πληροφορίες που παρουσιάζονται σε παιδικά βιβλία είναι ανακριβείς. Η ραγδαία επιδείνωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που βιώνονται σήμερα σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο επηρέασε το περιεχόμενο της παιδικής λογοτεχνίας. Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας προκύπτει πως παιδικά βιβλία που πραγματεύονται περιβαλλοντικά προβλήματα δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς ως προς την ακρίβεια του περιεχομένου τους. Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η εξέταση της ακρίβειας κειμένων παιδικών βιβλίων μυθοπλασίας με θέμα την ατμοσφαιρική ρύπανση ως προς την αναπαράσταση εννοιών και φαινομένων Φυσικής αλλά και ως προς την αναπαράσταση της καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος και της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας της Γης, με σκοπό να καθοριστεί εάν αυτά τα βιβλία αποτελούν πιθανές πηγές εναλλακτικών ιδεών σε παιδιά πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα κείμενα 21 παιδικών βιβλίων μυθοπλασίας σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση αναλύθηκαν με τη μέθοδο της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχομένου. Με τον επαγωγικό σχηματισμό κατηγοριών εντοπίστηκαν και καταγράφηκαν οι ανακρίβειες στην αναπαράσταση εννοιών και φαινομένων Φυσικής. Οι μη ορθές αναπαραστάσεις οργανώθηκαν σε σύστημα κατηγοριών και κατόπιν συνδέθηκαν με πιθανές εναλλακτικές ιδέες που ενδέχεται να δημιουργήσουν ή να ενισχύσουν σε παιδιά. Συνδυασμός παραγωγικών και επαγωγικών τεχνικών χρησιμοποιήθηκε για την εξέταση της ακρίβειας στην αναπαράσταση της καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος και της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας της Γης. Τα γνωστικά στοιχεία και οι πληροφορίες που παρέχουν τα κείμενα σχετικά με τους μηχανισμούς, τις αιτίες, τις συνέπειες, και την αντιμετώπιση της καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος και της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας οργανώθηκαν σε κατηγορίες και συγκρίθηκαν με την κυρίαρχη επιστημονική άποψη, ώστε να εντοπιστούν λάθη, ανακρίβειες και παραλείψεις. Από τα αποτελέσματα παρατηρείται πως ανακρίβειες ως προς έννοιες και φαινόμενα Φυσικής εμπεριέχονται στα κείμενα παιδικών βιβλίων μυθοπλασίας με θέμα την ατμοσφαιρική ρύπανση. Λάθη, ανακρίβειες και παραλείψεις καταγράφονται και στην αναπαράσταση της καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος και της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας της Γης. Οι καταγεγραμμένες μη ορθές αναπαραστάσεις συγκρίνονται με ιδέες παιδιών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης όπως περιγράφονται στη βιβλιογραφία. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως εναλλακτικές ιδέες που εντοπίζονται σε παιδιά εμπεριέχονται και σε κείμενα των υπό ανάλυση βιβλίων. Παρουσιάζονται, ακόμη, τρόποι χρήσης αυτών των βιβλίων από τους/τις εκπαιδευτικούς στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αλλά και τρόποι βελτίωσης της ακρίβειας βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας που πραγματεύονται περιβαλλοντικά προβλήματα. Η παρούσα διατριβή αναδεικνύει την ανάγκη εξέτασης της ακρίβειας περιεχομένου παιδικών βιβλίων από τους/τις εκπαιδευτικούς πριν τη χρήση τους στη διδασκαλία Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών αλλά και από τους εκδοτικούς οίκους πριν την διάθεσή τους στο εμπόριο. Η αναγνώριση των πλεονεκτημάτων και περιορισμών του περιεχομένου παιδικών βιβλίων θα οδηγήσει σε αποτελεσματική χρήση τους στη Διδασκαλία των Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη επιστημονικά εγγράμματων πολιτών.