Η μεταφρασμένη παιδική λογοτεχνία και οι προσαρμογές της στο συγκείμενο του πολιτισμού-στόχου: η περίπτωση των έργων του Ρόαλντ Νταλ

Abstract

According to research (Oittinen 2000: 5, 60-61, O 'Sullivan 2005: 205, Lathey 2010: 6-8, Asiain 2016: 7-8), translated children's literature is one of the most appropriate methodological tools for the study of writing rules and critical issues of children's literature; looking at how we translate for children, we also receive important information about how we write for children (Oittinnen 2000: 5; Lathey 2006: 8-9). At the same time, the study of the translation of cultural elements in literary works for children provides important insights into how children's literature perceives its international perspectives in a globalized context and contributes to the debate on its its intercultural function (Gavriilidou 2011a: 37). The hereby thesis is based on the comparative study of translated works for children with their originals. The books selected are works which directly or indirectly undermine, dispute or defy traditional values and institutions or which deviate thematically and ideologically from the conventions of children's literature. The aim of this paper is to identify and comment on any adaptations that may have taken place in the translated versions of 9 books of Roald Dahl into greek and turkish. The comparative examination of the translators’ strategies sheds lights into dilemmas related with the management of cultural items in translation. The final choices in the translated versions are indicative of the dominant perceptions of childhood in every target-culture/society and of ideological constraints related with the respective values and perspectives of translated children’s literature.

Σύμφωνα με μελέτες (Oittinen 2000: 5, 60-61, O’ Sullivan 2005: 205, Lathey 2010: 6-8, Asiain 2016: 7-8), η μεταφρασμένη παιδική λογοτεχνία αποτελεί ένα από τα καταλληλότερα μεθοδολογικά εργαλεία για την μελέτη των κανόνων γραφής και κρίσιμων ζητημάτων της παιδικής λογοτεχνίας, διότι, εξετάζοντας το πώς μεταφράζουμε για παιδιά, αντλούμε, ταυτόχρονα, σημαντικές πληροφορίες γύρω από το πώς γράφουμε για παιδιά (Oittinnen 2000: 5, Lathey 2006: 8-9). Παράλληλα, η μελέτη της απόδοσης πολιτισμικών στοιχείων κατά τη μετάφραση σε λογοτεχνικά έργα για παιδιά παρέχει σημαντικές πληροφορίες ως προς τον τρόπο με τον οποίο η παιδική λογοτεχνία αντιλαμβάνεται τη διεθνή προοπτική της στο παγκοσμιοποιημένο συγκείμενο και να συμβάλει στη συζήτηση περί της ομογενοποίησής της και περί της αποτελεσματικότητας της διαπολιτισμικής της λειτουργίας (Γαβριηλίδου 2011α: 37). Σε αυτό το πλαίσιο των δεδομένων, επιλέχθηκε η συγκριτική μελέτη μεταφρασμένων έργων για παιδιά με τα πρωτότυπά τους, τα οποία άμεσα ή έμμεσα θίγουν, αμφισβητούν ή ανατρέπουν παραδοσιακές αξίες και θεσμούς ή αποκλίνουν θεματικά και ιδεολογικά από τις συμβάσεις της παιδικής λογοτεχνίας. Στόχος της εξέτασης είναι να εντοπίσει και να σχολιάσει τις προσαρμογές που τυχόν υπέστησαν οι μεταφρασμένες εκδοχές βιβλίων του Νταλ. Έτσι, μέσα από τη συγκριτική εξέταση για την αναζήτηση των μεταφραστικών επιλογών (όπως προσαρμογές, προσθήκες, παραλείψεις ή απλοποιήσεις) που υφίσταται το αφετηριακό βιβλίο κατά τη μετάφρασή του, θα διαφανούν καλύτερα κυρίαρχες αντιλήψεις για την παιδική ηλικία, καθώς και οι προοπτικές της παιδικής λογοτεχνίας σε κάθε πολιτισμό/γλώσσα-στόχο της εξέτασης. Επίσης, πιθανόν να διαφανούν πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας-στόχου, που βρίσκονται σε σύγκλιση ή απόκλιση μεταξύ τους, και οι οποίες έχουν διαμορφωτικό ρόλο στη γραφή και μετάφραση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά σε κάθε πολιτισμό-στόχο. Ως υλικό έρευνας επιλέχθηκαν εννέα έργα για παιδιά του Βρετανού και νορβηγικής καταγωγής συγγραφέα Ρόαλντ Νταλ (13 Σεπτεμβρίου1916 – 23 Νοεμβρίου 1990) και οι μεταφράσεις τους στην ελληνική και τουρκική γλώσσα. Η επιλογή των πολιτισμών-στόχων, των πολιτισμών δηλαδή για τους οποίους γίνεται η μετάφραση, βασίστηκε στην πεποίθηση πως η εξέταση της μεταφοράς των κειμένων στο ελληνικό και στο τουρκικό πολιτισμικό πλαίσιο δύναται να προσφέρει σημαντικές πληροφορίες γύρω από το προφίλ του παιδιού-αναγνώστη σε κάθε χώρα-πολιτισμό.