Η διαλεκτική άστεως και υπαίθρου στην κλασική λατινική ποίηση

Abstract

The dialectic between city and countryside is a fundamental pattern which is invested with various symbolisms in the history of human communities. This study traces the premises of this dialectic in Latin literature. It examines its various aspects in Augustan poetry and in Catullus’ poems by enhancing the traditional text-focused approach with the interpretive tools of modern literary theory. The research attempts a gradual progression, which proposes the obvious aspects of the dialectic (a structuralistic contrast between urban space and countryside) and concludes with the less obvious ones (types of mobility that deconstruct the opposition or attempts of composition). The examination of the textual testimonies reveals a transforming evaluation of the terms “urbs” and “rus” in classical Latin poetry and accentuates the multiple modes of their relationship (a shifting from confrontation to emergent or complete dialectic mobility). Our study proves that the type and the intensity of the “city-countryside” dialectic are regulated by the poetic virtuosité, the conventions of poetic genres and the interaction between literature and non-literary (historical and political) reality; the variation of the evaluations (devaluation of the “rus” or “urbs”, metaphorical or allegorical tropes) is a matter of generic option as well as an ideological-political issue. The “tug-of-war” between urban and rural space is determined not only by the urban expansion of Rome but also by the “global politics” of the Roman imperium, for which there is no Greek counterpart.

Η διαλεκτική αστικού χώρου και υπαίθρου αποτελεί θεμελιώδες μοτίβο που ενδύεται ποικίλους συμβολισμούς στην ιστορική διαδρομή των ανθρώπινων κοινοτήτων. Τις προϋποθέσεις αυτής της διαλεκτικής στη λατινική γραμματεία ιχνηλατεί η προκείμενη μελέτη, εξετάζοντας εκδοχές της στην ποίηση της αυγούστειας περιόδου και στο έργο του Κάτουλλου. Η πορεία της έρευνας επιχειρεί μία κλιμάκωση, στην οποία προτάσσεται το προφανές (η στατική, δομικού τύπου αντιθετική σχέση μεταξύ αστικού χώρου και υπαίθρου), για να καταλήξει σε λιγότερο προφανείς όψεις της διαλεκτικής (μορφές κινητικότητας που αποδομούν και σχετικοποιούν την αντιπαλότητα ή συνθετικές απόπειρες). Η αξιολόγηση των σχετικών κειμενικών μαρτυριών αποκαλύπτει μία μεταβαλλόμενη αξιακή φόρτιση των όρων urbs και rus στην ποιητική παραγωγή της κλασικής ρωμαϊκής περιόδου και αναδεικνύει τις πολλαπλές τροπές της σχέσης ανάμεσα στο άστυ και τον χώρο της υπαίθρου (από τη στατική αντιπαράθεση μέχρι τη διαφαινόμενη ή πλήρη διαλεκτική κινητικότητα). Αποδεικνύεται έτσι πως το είδος και η ένταση της διαλεκτικής ρυθμίζονται κάθε φορά από τον δημιουργό, τις συμβάσεις των ποιητικών ειδών, καθώς και από τη διάδραση ανάμεσα στη λογοτεχνία και στην εξωλογοτεχνική (ιστορική και πολιτική) πραγματικότητα. Η διακύμανση των αξιολογήσεων που προκύπτουν για τη σχέση άστεως και υπαίθρου (θετική αποτίμηση ή απαξίωση του rus ή της urbs, μεταφορική ή αλληγορική σήμανση) είναι ζήτημα ειδολογικής επιλογής/απόκλισης αλλά είναι και ζήτημα ιδεολογικό-πολιτικό. Η διαλεκτική διελκυστίνδα μεταξύ αστικού χώρου και υπαίθρου επικαθορίζεται όχι μόνο από την αστική διόγκωση της Ρώμης αλλά και από τα «global politics» της ρωμαϊκής υπερδύναμης, για τα οποία δεν υπάρχει προφανές ελληνικό αντίστοιχο.