Πολιτική βία, τρόμος και μνήμη στη σύγχρονη ελληνική και ιταλική λογοτεχνία

Abstract

This Ph.D. thesis examines comparatively the representation of political violence in Greek and Italian fiction under the prism of memory. The theoretical base of this thesis regarding the correlation between historical reality and cultural representations lies on the anthropological theory of ‘social dramas’. In a more specific manner, for the examination of the configuration of the literary field and the analysis of the texts are employed principles of Thematology, the theory of ideology and psychoanalytic and social theory. In the introductory part of the analysis we conduct a brief historical retrospection on the socio-political context wherein political violence appeared and we present the corresponding social attitudes towards the actions of armed groups of the far-Left (and anti-regime groups during the Dictatorship in the Greek case). The following narrative schemes arise from the systematic analysis of the corpora: tragic narration and family romance in the Greek case, family romance, sacrificial narrative and engaged writing in the Italian case. The comparative examination shows that in the Greek case, political violence originates in the melancholic fixation to earlier social dramas, whereas the fundamental intention of literature consists in going beyond the deadlocks of the Left, a result of the latter being the violence of armed groups of the far-Left. Correspondingly, the cultural memory of the «years of lead» in Italy, by focusing mostly on trauma and victimisation, remains to a large extent polarised, showing simultaneously the symptoms of a nostalgic reminiscence of a conflict-based conception of politics.

Η διατριβή εξετάζει συγκριτικά αναπαραστάσεις της πολιτικής βίας σε κείμενα μυθοπλασίας της ελληνικής και της ιταλικής λογοτεχνίας υπό το πρίσμα της μνήμης. Θεωρητική βάση της διατριβής για τον συσχετισμό ιστορικής πραγματικότητας και πολιτισμικών αναπαραστάσεων αποτελεί η ανθρωπολογική θεωρία περί «κοινωνικών δραμάτων», ενώ, ειδικότερα, για τη διερεύνηση του λογοτεχνικού πεδίου και την ανάλυση των κειμένων γίνεται χρήση αρχών της Θεματολογίας, της θεωρίας της ιδεολογίας και ψυχαναλυτικών και κοινωνικών θεωριών. Στο εισαγωγικό μέρος των κεφαλαίων της ανάλυσης πραγματοποιείται σύντομη ιστορική αναδρομή στο κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο εμφάνισης της πολιτικής βίας στις δύο χώρες και αποτυπώνονται οι αντίστοιχες κοινωνικές στάσεις απέναντι στη δράση ένοπλων ακροαριστερών οργανώσεων (και αντικαθεστωτικών ένοπλων οργανώσεων κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας για την ελληνική περίπτωση). Από τη συστηματική ανάλυση των corpora προκύπτουν τα εξής κυρίαρχα αφηγηματικά σχήματα: η τραγική αφήγηση και το «οικογενειακό ρομάντζο» για την ελληνική περίπτωση, «οικογενειακό ρομάντζο», η αφήγηση της θυσίας και η στρατευμένη αφήγηση για την ιταλική περίπτωση. Η συγκριτική εξέταση δείχνει ότι για την ελληνική περίπτωση η πολιτική βία ανάγεται στη μελαγχολική καθήλωση σε προγενέστερα κοινωνικά δράματα, ενώ βασική πρόθεση της γραφής συνιστά η υπέρβαση των αδιεξόδων της Αριστεράς, απότοκο των οποίων αποτελεί και η ένοπλη δράση ακροαριστερών οργανώσεων. Αντίστοιχα, η πολιτισμική μνήμη αναφορικά με τα «χρόνια του μολυβιού» στην Ιταλία, εστιάζοντας στο τραύμα και τη θυματοποίηση, παραμένει ως επί το πλείστον πολωμένη, εμφανίζοντας παράλληλα συμπτώματα νοσταλγικής αναπόλησης μιας σύλληψης της έννοιας του «πολιτικού» με συγκρουσιακούς όρους.