Οι εικαστικές τέχνες ως γλώσσα διαπραγμάτευσης σε πολυπολιτισμικές τάξεις της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

In the last few decades visual arts teaching programmes in primary education have been recognised as a distinct form of art that has its own structure and needs the appropriate teaching approach. This teaching method is described as process which activates the imagination, knowledge, psyche and skills of the child, thus developing his/her full personality. The principles of intercultural education are completely in line with the positions of visual education and contribute to the learning process, raising questions and concerns about the ‘’hows’’ and ‘’whys’’ of modern reality. It prepares children of all cultures for equal participation in the dominant culture-society. However, the traditional school-ignoring the needs of all children for equal participation in artistic expression–refers to the systematic schooling of art education with priority to talented children, providing them with opportunities for further development. The purpose of this research was to present a teaching proposal based on the principles of intercultural education which will use the visual arts as a language of negotiation in order to engage all students of a multicultural class to reflect, contemplate and negotiate their cultural identities. The research was developed in cycles following the methodology of action-research. It was not entirely planned from the beginning but developed gradually, taking into account the interests and achievements of the children with the mediation of the group’s teachers who took on an intellectual/mediator role in the artistic practice. The purpose of this research-according the the intercultural education-was necessary to modify the curriculum with a view to linking the teaching subjects through the development of thematic units taking into consideration the interests of the pupils. The teaching methodology of the course was also differentiated involving the children in critical reflection through the use of aesthetic literacy, aiming at the simultaneous acquisition of the necessary artistic skills. In this particular teaching intervention the teaching manuals of art education were not used systematically, but in an auxiliary way together with a variety of authentic texts that included children’s literature books, knowledge books, useful texts of everyday use and multimodal books, aiming to create the appropriate stimuli for students in order to express their personal experiences. Their active involvement in the process was sought through the development of thematic units corresponding to their interests, with activities that each time served a specific cultural purpose. By comparing traditional pedagogical theories of visual arts learning with the theories of intercultural education and based on the data of this research, it was shown that through the co-operation and improvisation of visual arts work, children were led to recognize the unequal social and cultural status in which they operate on a daily basis as the reason for their failure at school while learning how to negotiate their individual cultural identity. Through improvisational-original techniques and not by copying the original work of the visual artists and through the artistic empathy resulting from the observation of their visual work, teachers and students cultivated mutual understanding and respect, critically reflected and negotiated together their role in visual practice.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα προγράμματα διδασκαλίας των εικαστικών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση έχουν αναγνωριστεί ως μια ξεχωριστή μορφή τέχνης με τη δική της δομή και χρειάζεται την κατάλληλη διδακτική μέθοδο προσέγγισης κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Η διδακτική αυτή περιγράφεται ως δραστηριότητα που ενεργοποιεί την φαντασία, τη γνώση, το ψυχισμό και τη δεξιότητα του παιδιού, αναπτύσσοντας ολόπλευρα την προσωπικότητα του. Οι αρχές της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης, συμφωνούν πλήρως με τις θέσεις της εικαστικής αγωγής και συμβάλουν στη διαδικασία της μάθησης, θέτοντας υποθέσεις και προβληµατισµούς γύρω από τα ‘’πώς’’ και τα ‘’γιατί’’ της σύγχρονης πραγματικότητας. Προετοιμάζει τα παιδιά όλων των πολιτισμών για την ισότιμη συμμετοχή τους στην κυρίαρχη κουλτούρα-κοινωνία. Ωστόσο το παραδοσιακό σχολείο-αγνοώντας τις ανάγκες όλων των παιδιών για ισότιμη συμμετοχή στην καλλιτεχνική έκφραση-αναφέρεται στη συστηµατική σχολική εκπαίδευση της εικαστικής αγωγής με προτεραιότητα στα ταλαντούχα παιδιά, παρέχοντας τους ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη. Σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας ήταν να παρουσιάσουμε μια διδακτική πρόταση βασισμένη στις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η οποία θα χρησιμοποιήσει τα εικαστικά ως γλώσσα διαπραγμάτευσης προκειμένου να εμπλέξει όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες μιας πολυπολιτισμικής τάξης ώστε να αναστοχαστούν, να προβληματιστούν και να διαπραγματευτούν τις πολιτισμικές τους ταυτότητες. Η έρευνα αναπτύχθηκε σε κύκλους ακολουθώντας τη μεθοδολογία της έρευνας δράσης. Αναπτύσσονταν σταδιακά, λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα και τις κατακτήσεις των παιδιών, με τη διαμεσολάβηση των εκπαιδευτικών της ομάδας σε ρόλο διανοούμενου/ης/διαμεσολαβητή/τριας στην καλλιτεχνική πράξη. Για την ανάπτυξη της χρειάστηκε η τροποποίηση του αναλυτικού προγράμματος, μέσα από την ανάπτυξη θεματικών ενοτήτων, λαμβάνοντας υπόψη και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Επιλέχθηκαν επίσης διδακτικές προσεγγίσεις του άμεσου κοινωνικού και πολιτισμικού τους περιβάλλοντος δίνοντας έναυσμα για κοινωνικές δράσεις. Ενέπλεκαν τα παιδιά με τη χρήση του αισθητικού γραμματισμού σε κριτικούς αναστοχασμούς, επιδιώκοντας και την ταυτόχρονη κατάκτηση των απαραίτητων καλλιτεχνικών δεξιοτήτων. Στη συγκεκριμένη διδακτική παρέμβαση τα διδακτικά εγχειρίδια της εικαστικής αγωγής της Β΄ τάξης χρησιμοποιήθηκαν επικουρικά, μαζί με μια ποικιλία αυθεντικών κειμένων από βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, βιβλία γνώσεων, χρηστικά κείμενα καθημερινής χρήσης καθώς και πολυτροπικά κείμενα, που στόχο είχαν να δημιουργήσουν τα κατάλληλα ερεθίσματα στους/στις μαθητές/τριες προκειμένου να εκφράσουν τις προσωπικές τους εμπειρίες. Επιδιώχθηκε η ενεργητική εμπλοκή τους στη διαδικασία μέσα από την ανάπτυξη θεματικών ενοτήτων αντίστοιχων των ενδιαφερόντων τους, με δραστηριότητες που εξυπηρετούσαν κάθε φορά κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Συγκρίνοντας τις παραδοσιακές παιδαγωγικές θεωρίες εκμάθησης των εικαστικών με αυτές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και βάσει των δεδομένων της συγκεκριμένης έρευνας καταδείχθηκε πως µέσα από την συνδηµιουργία και τον αυτοσχεδιασµό του εικαστικού έργου, τα παιδιά οδηγούνται να αναγνωρίσουν ως αιτία για τη σχολική τους αποτυχία το άνισο κοινωνικο και πολιτισμικό καθεστώς στο οποίο δρουν καθηµερινά, μαθαίνοντας παράλληλα πώς να διαπραγματεύονται την ατομική τους πολιτισμική ταυτότητα. Με αυτοσχέδιες-πρωτότυπες τεχνικές και όχι αντιγράφοντας το πρωτότυπο έργο του/της εικαστικού καλλιτέχνη, μέσω της καλλιτεχνικής ενσυναίσθησης που προέκυπτε από την παρατήρηση του εικαστικού έργου του/της, εκπαιδευτικοί και μαθητές/τριες καλλιέργησαν την αλληλοκατανόηση και τον αλληλοσεβασμό, αναστοχάστηκαν κριτικά και διαπραγματεύτηκαν από κοινού το ρόλο τους στην εικαστική πράξη.