Γονεϊκή σοφία: διερεύνηση των διαστάσεών της και εφαρμογή ψυχοεκπαιδευτικής παρέμβασης για την ενίσχυσή της

Abstract

Wisdom is identified by contemporary psychological research as one of the most beneficial personality qualities people can develop. The present dissertation focuses on the concept of parenting wisdom, which has not been studied before. Its central aims were (a) the development of a model and a measure of parenting wisdom, and (b) the development, implementation and evaluation of a psychoeducational intervention to enhance parenting wisdom. These aims were accomplished by conducting four individual studies. The first study was theoretical and it aimed at developing a model of parenting wisdom. The conceptualization of parenting wisdom was based on a review, selection and synthesis of existing theories of wisdom. This procedure resulted in the development of a model of parenting wisdom that encompasses four components, namely, reflection, perspective change, emotion regulation and learning from life experiences. The aim of the second study was to develop a scale measuring parenting wisdom and to test the scale’s psychometric properties. The preliminary version of the scale was administered – along with a set of scales measuring constructs theoretically related to parenting wisdom as well constructs presumably unrelated to parenting wisdom – to a sample of 137 (42 males and 95 females) parents (Mage = 46.63, SD = 11.03, range = 24-83) in Greece. The final version of the scale demonstrated the predicted four-factor solution and good internal consistency for the total and subscale scores. Moreover, the scale correlated in expected ways with the convergent and discriminant validity measures (Psychological Well-Being Scales-Personal Growth scale; Ryff, 1989, NEO-Five Factor Inventory-Openness subscale; Costa & McCrae, 1992, Parenting Sense of Competence Scale-Efficacy subscale; Johnston & Mash, 1989, Kansas Parental Satisfaction Scale; James et al., 1985, Parenting Behaviours and Dimensions Questionnaire-Emotional Warmth subscale; Reid et al., 2015, Brief Wisdom Screening Scale; Glück et al., 2013, Balanced Inventory of Desirable Responding-Short form; Hart et al., 2015). The aim of the third study was to further validate the scale using a larger, independent sample of parents. An additional aim was to examine the relationship between parenting wisdom and children’s emotional and behavioral difficulties. Participants, 312 (147 males and 165 females) parents (Mage = 45.35, SD = 10.20, range = 25-83) in Greece, were administered the same set of measures used in the previous study as well as an additional measure for the assessment of children’s emotional and behavioral difficulties (Strengths and Difficulties Questionnaire; Goodman, 1997). Consistent with the hypotheses, the four-factor structure of the scale was confirmed and the internal consistency reliability of the scale was good. Results regarding the associations of the scale with the convergent and discriminant validity measures proved the scale’s convergent and discriminant validity. Finally, parenting wisdom was found to have a negative relationship with children’s emotional and behavioral difficulties. The objectives of the fourth study included the development, implementation and evaluation of a psychoeducational intervention whose aim was to enhance parenting wisdom. The intervention, an email self-administered psychoeducational intervention, was implemented to a sample of 101 parents (47 in the intervention group and 54 in the control group), 29-65 years old (Μ = 38.13, SD = 6.53). The effectiveness of the intervention was assessed through the use of the newly developed scale (Parenting Wisdom Scale) and a scale measuring parenting styles (Parenting Styles and Dimensions Questionnaire; Robinson et al., 2001). The parents who participated in the psychoeducational intervention reported significant increases in parenting wisdom and its dimensions, compared to the control group. They also reported a significant increase in the authoritative parenting style and significant decreases in the authoritarian and permissive parenting styles, compared to the control group. Overall, the findings of the present studies indicate that (a) parenting wisdom is a multidimensional construct comprised of four interrelated dimensions (reflection, perspective change, emotion regulation and learning from life experiences), (b) the Parenting Wisdom Scale is a reliable and valid measure of parenting wisdom, (c) there is a significant association between parenting wisdom and parenting effectiveness variables (parenting styles, parenting efficacy, parental satisfaction, parental warmth, children’s emotional and behavioral difficulties), and (d) parenting wisdom can be cultivated through targeted psychoeducational intervention. The results of the current dissertation are discussed in terms of their contribution to parenting or/and wisdom theory and research, as well as in terms of their practical implications in parenting counseling practice. Also, the limitations of the present studies and future research suggestions are discussed.

Η σοφία αναγνωρίζεται από τη σύγχρονη ψυχολογική έρευνα ως ένα από τα πλέον θετικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων. Κεντρική έννοια μελέτης της παρούσας διατριβής αποτελεί η έννοια της γονεϊκής σοφίας, η οποία δεν έχει προηγουμένως μελετηθεί. Σκοπό της παρούσας διατριβής αποτέλεσε (α) η ανάπτυξη ενός μοντέλου και μιας κλίμακας μέτρησης για τη γονεϊκή σοφία (Μέρος πρώτο διατριβής) και (β) η ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος παρέμβασης για την ενίσχυση της γονεϊκής σοφίας (Μέρος δεύτερο διατριβής). Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός πραγματοποιήθηκαν συνολικά τέσσερις μελέτες. Η πρώτη μελέτη ήταν θεωρητική και ως στόχο είχε την ανάπτυξη ενός μοντέλου για τη γονεϊκή σοφία. Η εννοιολόγηση της γονεϊκής σοφίας και ο προσδιορισμός των διαστάσεων που την απαρτίζουν βασίστηκε στην ανασκόπηση, την επιλογή και τη σύνθεση έκδηλων θεωριών της σοφίας. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, η γονεϊκή σοφία αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των γονέων και συνίσταται από τέσσερις αλληλοσχετιζόμενες διαστάσεις: τον αναστοχασμό, την αλλαγή οπτικής, τη ρύθμιση συναισθημάτων και τη μάθηση από τις εμπειρίες. Η δεύτερη κατά σειρά μελέτη ως στόχο είχε την εμπειρική επαλήθευση του μοντέλου γονεϊκής σοφίας, μέσα από την κατασκευή μιας κλίμακας για τη μέτρηση της γονεϊκής σοφίας και τον προκαταρκτικό έλεγχο των ψυχομετρικών της ιδιοτήτων. Η επιλογή των τελικών δηλώσεων της κλίμακας και ο έλεγχος των ψυχομετρικών της ιδιοτήτων πραγματοποιήθηκε με τη χορήγηση της κλίμακας μέτρησης της γονεϊκής σοφίας, καθώς και άλλων κλιμάκων επιλεγομένων για την αξιολόγηση της συγκλίνουσας και αποκλίνουσας εγκυρότητας της κλίμακας, σε ένα συνολικό δείγμα 137 γονέων [42 άνδρες (30.7%) και 95 γυναίκες (69.3%)], ηλικίας 24 έως 83 ετών (Μ.Ο. = 46.63, Τ.Α. = 11.03). Τα αποτελέσματα της μελέτης επιβεβαίωσαν τη δομική εγκυρότητα και την αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής της κλίμακας. Επίσης, επιβεβαιώθηκαν όλες οι προβλέψεις που αφορούσαν στη συγκλίνουσα και αποκλίνουσα εγκυρότητα της κλίμακας. Συγκεκριμένα, η κλίμακα μέτρησης της γονεϊκής σοφίας (Κλίμακα Γονεϊκής Σοφίας) συσχετίστηκε θετικά με τις κλίμακες μέτρησης της προσωπικής ανάπτυξης (Psychological Well-Being Scales-Personal Growth scale: Ryff, 1989), της δεκτικότητας στην εμπειρία (NEO-Five Factor Inventory-Openness subscale: Costa & McCrae, 1992), της γονεϊκής αυτοαποτελεσματικότητας (Parenting Sense of Competence Scale-Efficacy subscale: Johnston & Mash, 1989), της γονεϊκής ικανοποίησης (Kansas Parental Satisfaction Scale: James et al., 1985), της γονεϊκής θέρμης (Parenting Behaviours and Dimensions Questionnaire-Emotional Warmth subscale: Reid et al., 2015) και της σοφίας (Brief Wisdom Screening Scale: Glück et al., 2013), ενώ παρουσίασε μια μη σημαντική και μια χαμηλή συσχέτιση με τις κλίμακες μέτρησης της τάσης για κοινωνικά επιθυμητές απαντήσεις, διαχείριση εντυπώσεων και εξαπάτηση του εαυτού, αντίστοιχα (Balanced Inventory of Desirable Responding-Short form: Hart et al., 2015). Στόχο της τρίτης μελέτης αποτέλεσε η επικύρωση των ψυχομετρικών ιδιοτήτων της κλίμακας με τη χρήση ενός ανεξάρτητου ερευνητικού δείγματος. Έναν επιπλέον στόχο της εν λόγω μελέτης αποτέλεσε η διερεύνηση της σχέσης της γονεϊκής σοφίας με τις συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες στα παιδιά και τους εφήβους. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τη χορήγηση του ίδιου σχεδόν συνόλου ερωτηματολογίων με αυτά που χορηγήθηκαν στην προγενέστερη μελέτη – προστέθηκε σε αυτά ένα νέο ερωτηματολόγιο για τη μέτρηση των συμπεριφορικών και συναισθηματικών δυσκολιών των παιδιών/ εφήβων (Strengths and Difficulties Questionnaire: Goodman, 1997) – σε ένα δείγμα 312 γονέων [147 άνδρες (47.1%) και 165 γυναίκες (52.9%)], ηλικίας 25 έως 83 ετών (Μ.Ο. = 45.35, Τ.Α. = 10.20). Σε συμφωνία με τις αρχικές προβλέψεις, επιβεβαιώθηκε η δομή των τεσσάρων παραγόντων της κλίμακας (αναστοχασμός, αλλαγή οπτικής, ρύθμιση συναισθημάτων και μάθηση από τις εμπειρίες) και η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής της κλίμακας ήταν καλή. Επιπρόσθετα, τα ευρήματα αναφορικά με τις συσχετίσεις της κλίμακας με τις κλίμακες μέτρησης της προσωπικής ανάπτυξης, της δεκτικότητας στην εμπειρία, της γονεϊκής αυτοαποτελεσματικότητας, της γονεϊκής ικανοποίησης, της γονεϊκής θέρμης, της σοφίας και της τάσης για κοινωνικά επιθυμητές απαντήσεις υποστήριξαν πλήρως τη συγκλίνουσα και αποκλίνουσα εγκυρότητα της κλίμακας. Τέλος, βρέθηκε μια αρνητική συσχέτιση μεταξύ της γονεϊκής σοφίας και των συναισθηματικών και συμπεριφορικών δυσκολιών στα παιδιά/ τους εφήβους. Στόχο της τέταρτης μελέτης της παρούσας διατριβής αποτέλεσε η ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος παρέμβασης στη γονεϊκή σοφία. Το πρόγραμμα παρέμβασης, μια αυτοδιαχειριζόμενη ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση διεξαγόμενη μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με τη χρήση φορμών της Google, εφαρμόστηκε σε σύνολο 101 γονέων [47 (46.5%) ομάδα παρέμβασης και 54 (53.5%) ομάδα ελέγχου], ηλικίας 29 έως 65 ετών (Μ.Ο. = 38.13, Τ.Α. = 6.53). Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του προγράμματος παρέμβασης οι γονείς της ομάδας παρέμβασης και της ομάδας ελέγχου συμπλήρωσαν πριν και μετά την παρέμβαση την Κλίμακα Γονεϊκής Σοφίας και ένα ερωτηματολόγιο μέτρησης της γονεϊκής τυπολογίας (Parenting Styles and Dimensions Questionnaire: Robinson et al., 2001). Μετά τη λήξη της παρέμβασης, οι γονείς της ομάδας παρέμβασης σημείωσαν στατιστικώς σημαντική αύξηση στα επίπεδα της γονεϊκής σοφίας και των διαστάσεών της (αναστοχασμός, αλλαγή οπτικής, ρύθμιση συναισθημάτων, μάθηση από τις εμπειρίες), συγκριτικά με τους γονείς της ομάδας ελέγχου, στους οποίους δε σημειώθηκε αντίστοιχη μεταβολή. Επίσης, βρέθηκε ότι η συμμετοχή στο πρόγραμμα παρέμβασης οδηγεί, συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου, σε αύξηση της βαθμολογίας στον υποστηρικτικό γονεϊκό τύπο και μείωση της βαθμολογίας στον αυταρχικό και τον επιτρεπτικό γονεϊκό τύπο. Επιπρόσθετα, η αποτελεσματικότητα του προγράμματος παρέμβασης ως προς τη γονεϊκή σοφία και τις διαστάσεις της, καθώς και ως προς τον υποστηρικτικό γονεϊκό τύπο και τον αυταρχικό γονεϊκό τύπο διατηρήθηκε ένα μήνα μετά τη λήξη του, σύμφωνα με την επαναληπτική μέτρηση που πραγματοποιήθηκε στους γονείς της ομάδας παρέμβασης. Συμπερασματικά, στο σύνολό τους, τα ευρήματα της παρούσας διατριβής υποδεικνύουν ότι (α) η γονεϊκή σοφία αποτελεί μια πολυδιάστατη έννοια, η οποία απαρτίζεται από τέσσερις αλληλοσχετιζόμενες διαστάσεις (αναστοχασμός, αλλαγή οπτικής, ρύθμιση συναισθημάτων και μάθηση από τις εμπειρίες), (β) η Κλίμακα Γονεϊκής Σοφίας αποτελεί ένα αξιόπιστο και έγκυρο εργαλείο μέτρησης της γονεϊκής σοφίας, (γ) υπάρχει μια σημαντική σύνδεση μεταξύ της γονεϊκής σοφίας και μεταβλητών αποτελεσματικής γονεϊκότητας (γονεϊκή τυπολογία, γονεϊκή αυτοαποτελεσματικότητα, γονεϊκή ικανοποίηση, γονεϊκή θέρμη, συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες στα παιδιά/ τους εφήβους), και (δ) η γονεϊκή σοφία ως χαρακτηριστικό γνώρισμα των γονέων μπορεί να μεταβληθεί μέσω στοχευμένης ψυχοεκπαιδευτικής παρέμβασης. Τα ευρήματα της διατριβής συζητούνται ως προς τη συνεισφορά τους στη θεωρία και την έρευνα στα πεδία της γονεϊκότητας και της σοφίας, καθώς και ως προς τις πρακτικές τους προεκτάσεις στην εφαρμογή της γονεϊκής συμβουλευτικής (στο σχολικό ή άλλο πλαίσιο). Επίσης, συζητούνται οι περιορισμοί των τεσσάρων μελετών της διατριβής και διατυπώνονται προτάσεις για μελλοντική έρευνα.