Μεταμορφώσεις της εντροπίας στη σύγχρονη τέχνη: από την αταξία στην πληροφορία

Abstract

The first and most common approach of the term entropy is its definition as the spontaneous inclination of nature to move towards disorder. However, it’s much more than that. Entropy and the 2nd Law of Thermodynamics -which defines it in Physics- apart from the disorder are also related with the gradual and inevitable degradation of the total cosmic energy -that results to the heat death of the universe-, with the one-dimensional time and finally with information. In this thesis, I tried to designate the impact that had in the western art its contact with entropy’s cosmological consequences through the research of artists whose work interprets, features, applies metaphorically or translates basic expressions of entropy, either as a direct inspiration or through relations with systems of thought or artistic creation that assimilate or investigate the thermodynamic model. Basic methodological tools of the research are the theory of Ilia Prigogine and Isabelle Stengers on thermodynamic systems far from equilibrium and the Mathematical theory of communication by Claude Shannon and Warren Weaver. Based on the characteristics of entropy that emerge through those theories I investigate the phenomenon in the cultural landscapes of the last 60 years, that is the period within which arose and took shape what we now call postmodernism. Throughout the presentation of 17 indicative artists of this period, a first systematic recording of artistic practises and theoretical approaches of entropy is formed, as well as a suggestion for a new way of approaching the ominous and rather dark entropy cosmological perspectives. Firstly, as a phenomenon dynamic and creative, as it has occurred through the interpretative spectrum of Prigogine-Stengers and Shannon-Weaver theories and secondly, as a phenomenon, whose appearance and development were inseparably connected with postmodern thought.

Η πρώτη και πιο κοινή προσέγγιση ερμηνείας του όρου εντροπία θα ήταν ως η αυθόρμητη τάση της φύσης να κινείται σε όλο και πιο άτακτες δομές. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Η εντροπία και ο 2ος Θερμοδυναμικός Νόμος, ο οποίος την πλαισιώνει στην επιστήμη της Φυσικής, εκτός από την αταξία σχετίζονται επίσης με τον βαθμιαίο και αναπόφευκτο εκφυλισμό της συνολικής κοσμικής ενέργειας -κάτι που συνεπάγεται τον επονομαζόμενο θερμικό θάνατο του σύμπαντος-, με τον μονοδιάστατο χρόνο αλλά και με την πληροφορία. Στην παρούσα μελέτη επιχειρήθηκε η ανάδειξη της επίδρασης που είχε στην δυτική τέχνη η γνωριμία με τις κοσμολογικές επιπτώσεις του 2ου Θερμοδυναμικού Νόμου μέσα από την έρευνα καλλιτεχνών των οποίων η δουλειά ερμηνεύει, αναδεικνύει, εφαρμόζει μεταφορικά ή μεταφράζει τις βασικές εκφάνσεις της εντροπίας, είτε έχοντας εμπνευστεί άμεσα από αυτήν, είτε δια μέσου συγγενειών με συστήματα σκέψης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, που προσομοιάζουν ή διερευνούν το θερμοδυναμικό μοντέλο. Με κύριο μεθοδολογικό άξονα τη θεωρία των Ilia Prigogine και Isabelle Stengers πάνω σε θερμοδυναμικά συστήματα που βρίσκονται σε συνθήκες μακράν της ισορροπίας και τη Μαθηματική θεωρία της επικοινωνίας των Claude Shannon και Warren Weaver, και βάση των χαρακτηριστικών της εντροπίας που προκύπτουν από αυτές, πραγματοποιείται η διερεύνησή της στα πολιτισμικά τοπία των τελευταίων 60 χρόνων, όταν άρχισε δηλαδή να διαμορφώνεται και, στη συνέχεια, αναδύθηκε αυτό που ονομάζουμε σήμερα μεταμοντερνισμό. Μέσα από την παρουσίαση 17 ενδεικτικών καλλιτεχνών που καλύπτουν τη χρονική αυτή περίοδο, διαμορφώνεται μια πρώτη συστηματική καταγραφή καλλιτεχνικών πρακτικών και θεωρητικών προσεγγίσεων της εντροπίας, ενώ ταυτόχρονα προτείνεται ένα νέο πρίσμα ανάγνωσης του φαινομένου στην τέχνη. Αφενός, ως φαινομένου δυναμικού και δημιουργικού, όπως προκύπτει από τα ερμηνευτικά πλαίσια των Prigogine-Stengers και Shannon-Weaver και αφετέρου ως ένα φαινόμενο, η ανάδυση και εξέλιξη του οποίου υπήρξαν άρρηκτα συνδεδεμένες με τη μεταμοντέρνα σκέψη.