Ο σπαρτιατικός οίκος

Abstract

The phenomenon of oliganthropia, that is the reducing of the number of citizens in Sparta, intensifies gradually from the middle of the 5ht century, leading to the aggravation of social, economic and political inequalities especially after the battle of Leuctra (371 B.C.) and the establishment of the independent state of Messina (369 B.C). As a result, Sparta loses territories of Messenia so the number of the landless and poor Spartans grows rapidly, while conversely the phenomenon of the concentration of land in the hands of a minority elite increases. The most important fact is that this wealthy and powerful minority retains its place at the top of the social and political hierarchy, constantly reproducing itself, without being questioned by the populous and heterogeneous mass of the socially disadvantaged. The main research question arises how Sparta managed to maintain the stability of the social-political system for a period of about four centuries (from the end of the 2nd Messenian War 640-620 B.C. until the end of 3rd- beginning of 2nd century B.C.), notably by increasing inequalities during the classical and early Hellenistic period. The aim of this study can be summarized as follows: The success of Sparta in avoiding the conflicts that could endanger the internal equilibrium and lead to profound social and political changes during the 4th and 3rd centuries, should be sought in the existence and successful operation of a system which managed to transform the competitive forces into solidarity relationships. This is the Spartan Oikos, which includes family and land tenure. This system had the ability to expand its territory, integrating people from different social groups, with different goals and different political status, depended on mutual exchange relationships. Since the stability of Sparta ensured in both economic and social- political terms, the relationship between oikos and polis is considered in these three sectors. By proposing the emergence of the Spartan Oikos, as the functional-organic element of the polis, this thesis aims, through answering the main research question, on the one hand to overthrow a consolidated basis of stereotypes, based on the influence of the Spartan myth, on the other hand to give factual answers to a series of questions and interpretative deadlocks, which still preoccupy the modern thought and research in trying to understand the Spartan system.

Το φαινόμενο της ολιγανθρωπίας, δηλαδή της μείωσης του αριθμού των πολιτών στη Σπάρτη, εντείνεται σταδιακά από τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα και εξής, οδηγώντας στην όξυνση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών ανισοτήτων. Ιδιαίτερα, μετά τη μάχη στα Λεύκτρα (371π.Χ.) και την ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους της Μεσσήνης (369π.Χ.), οπότε η Σπάρτη χάνει τα εδάφη της Μεσσηνίας, ο αριθμός των ακτημόνων και φτωχών Σπαρτιατών αυξάνεται ραγδαία, ενώ αντίστροφα παρατηρείται το φαινόμενο της συγκέντρωσης της γης στα χέρια μιας μειοψηφικής ελίτ, η οποία εξακολουθεί να διατηρεί τη θέση της στην κορυφή της κοινωνικής και πολιτικής ιεραρχίας, αναπαράγοντας σταθερά τον εαυτό της, χωρίς να αμφισβητείται από το αριθμητικά πολυπληθέστερο και ανομοιογενές σύνολο των μη προνομιούχων κοινωνικών ομάδων. Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η Σπάρτη κατορθώνει να διατηρήσει τη σταθερότητα του κοινωνικοπολιτικού της συστήματος για χρονικό διάστημα τεσσάρων περίπου αιώνων (από το τέλος του Β’ Μεσσηνιακού Πολέμου (640-620π.Χ.) μέχρι και τα τέλη του 3ου –αρχές 2ου π.Χ αιώνα), δεδομένων μάλιστα των αυξανόμενων ανισοτήτων κατά τη διάρκεια των κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, συνιστά το κεντρικό ερώτημα της έρευνας. Η θέση της παρούσας μελέτης στον προκείμενο προβληματισμό συνοψίζεται ως εξής: Η επιτυχία της Σπάρτης, να αποφύγει, κατά τη διάρκεια του 4ου και 3ου αιώνα, τους κλυδωνισμούς που θα έθεταν σε κίνδυνο την εσωτερική της ισορροπία και θα οδηγούσαν σε βαθιές κοινωνικοπολιτικές μεταβολές, θα πρέπει να αναζητηθεί στην ύπαρξη και λειτουργία ενός συστήματος, το οποίο κατορθώνει να μετασχηματίζει τις ανταγωνιστικές δυνάμεις που το ίδιο αναπτύσσει στο εσωτερικό του, σε σχέσεις αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης. Το σύστημα αυτό είναι ο σπαρτιατικός Οίκος, ο οποίος, βασιζόμενος ως προς τη σύστασή του στην πυρηνική οικογένεια και στην έγγειο ιδιοκτησία που αυτή περιλαμβάνει, έχει τη δυνατότητα να διευρύνει τους κόλπους του, εντάσσοντας στο εσωτερικό του άτομα προερχόμενα από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, με διαφορετικές επιδιώξεις και διαφορετική μεταξύ τους θέση, ως προς τη σχέση τους με τον επικεφαλής Σπαρτιάτη και τα μέλη της οικογένειάς του, επιτρέποντας την ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαίας ανταλλαγής. Δεδομένου ότι η σταθερότητα της Σπάρτης εξασφαλίζεται τόσο στην οικονομική, όσο στην κοινωνική και στην πολιτική ζωή της πόλης, η σχέση του Οίκου με την πόλη, διερευνάται σε συνάρτηση με τους τρεις αυτούς επιμέρους τομείς. Με την ανάδειξη του σπαρτιατικού Οίκου, ως λειτουργικού-οργανικού στοιχείου της πόλης, η παρούσα διατριβή αποσκοπεί, μέσω της απάντησης που επιχειρεί να δώσει στο κεντρικό ερώτημα της έρευνας, αφενός μεν να ανατρέψει μία παγιωμένη, βάσει στερεοτυπικών αντιλήψεων, βασιζόμενων στην επίδραση που ασκεί ο σπαρτιατικός μύθος, εικόνα της Σπάρτης, αφετέρου δε να δώσει τεκμηριωμένες απαντήσεις σε μια σειρά ερωτημάτων και ερμηνευτικών αδιεξόδων, τα οποία εξακολουθούν να απασχολούν τη νεότερη έρευνα στην προσπάθεια κατανόησης της σπαρτιατικής πολιτείας.