Μεταμορφώνοντας χώρους μουσικής εκπαίδευσης μέσα από σωματοποιημένες διακαλλιτεχνικές πρακτικές σε ευάλωτες κοινότητες

Abstract

Nowadays, more and more theorists and researchers point out the need for redesigning educational principles, tools and procedures, away from rational thinking, sterile calculations, norms, stereotypes and dogmatisms. Artistic practice is considered to be very important for the configuration of new educational models, due to their symbolic, imaginative and non-verbal communicative elements that can cultivate transformation of time and space through the embodiment of the so far impossible. Another important factor for the reconstruction of education is the idea of communal learning and practice in the context of an open and hospital community. The present qualitative participatory research on communal music educational practice was designed in order to capture the experience within a multilingual community of refugee children in Thessaloniki, Greece, in 2018. Recognizing the body as an agent of one’s cultural and social identity and as a means for the acceptance of anything different, strange and unexpected, the aim of the research was to explore the ways in which the embodied and interartistic acts can be transforming for the self, the space, and the community. The actual practice sessions of the present study were designed to be embodied and interartistic, aiming at the awakening and the use of multiple bodily senses. During the embodied process of music making, participants focused on qualitative elements of their acts and emotions, resulting in cultivation of novel motorsensory and communicative habits. Using the body as material and as site, they challenge, question, reflect, cooperate, accept, imagine, trust, share, and thus they came to reconstruct sociocultural codes inscribed in their bodies. The core challenge of the research was to find the way to design and coordinate music educational acts, embracing all the ambiguity and unexpected aspects of the community and the artistic experience. This required openness, flexibility and taking risks at every moment and in every aspect of the actual artistic educational practice, as well as during the research process. The methodology of the present study can be described as artistic ‘educational practice as a research’. The data collected from open-ended interviews, video recordings and field notes were analyzed and categorized thematically and are presented descriptively. The study concludes that through the endless acceptance of impermanence, ambiguity and fluidity, every session of the research practice was an open invitation and hospital welcome to every transient participant. Thus, the practice’s continuous adjustment to the undetermined, the unknown and the dynamic here and now, triggered an unexpected blooming of the children’s creativity and artistic endeavor, beyond confines and constraints often observed in formal school music contexts.

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι θεωρητικοί και ερευνητές επισημαίνουν την ανάγκη επανασχεδιασμού των εκπαιδευτικών αρχών, εργαλείων και διαδικασιών, μακριά από ορθολογιστική σκέψη, στείρους υπολογισμούς, νόρμες, στερεότυπα και δογματισμούς. Ο ρόλος των τεχνών στην αναδιαμόρφωση των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων κρίνεται καθοριστικής σημασίας, καθώς οι τέχνες μέσα από τον συμβολισμό, τη φαντασία, τη μη λεκτική επικοινωνία και τη σωματοποίηση του «μέχρι τώρα απίθανου να συμβεί» μπορούν να μεταμορφώσουν τον χώρο και τον χρόνο. Επιπλέον, σημαντικός παράγοντας για την αναδιαμόρφωση της εκπαίδευσης αποτελεί η ιδέα της από κοινού μάθησης και πράξης στο πλαίσιο μίας ανοιχτής και φιλόξενης κοινότητας. Η παρούσα ποιοτική συμμετοχική έρευνα σχεδιάστηκε με σκοπό να συλλάβει την εμπειρία της πολύγλωσσης κοινότητας παιδιών προσφύγων στο πλαίσιο κοινοτικής μουσικοεκπαιδευτικής πρακτικής στη Θεσσαλονίκη το 2018. Αναγνωρίζοντας το σώμα ως φορέα πολιτιστικής και κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου, ως φορέα μάθησης και δράσης, αλλά και ως μέσο αποδοχής του διαφορετικού, του παράξενου και του απρόσμενου, στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους σωματοποιημένες διακαλλιτεχνικές δράσεις μπορούν να είναι μεταμορφωτικές για τον εαυτό, τον χώρο και την κοινότητα. Οι μουσικοεκπαιδευτικές δράσεις της παρούσας έρευνας σχεδιάστηκαν γύρω από την έννοια της σωματοποίησης και της διακαλλιτεχνικότητας, με στόχο την αφύπνιση και τη χρήση όλων των αισθήσεων του σώματος. Κατά τη σωματοποιημένη διαδικασία μουσικής πράξης, οι συμμετέχοντες επικεντρώνονται σε ποιοτικά χαρακτηριστικά των δράσεων και συναισθημάτων τους, με αποτέλεσμα να διαμορφώνουν νέες κιναισθητικές και επικοινωνιακές συνήθειες. Χρησιμοποιώντας το σώμα ως εργαλείο και ως τόπο προκαλούν, διερωτώνται, αντανακλούν, συνεργάζονται, αποδέχονται, φαντάζονται, εμπιστεύονται και μοιράζονται, καταλήγοντας με αυτόν τον τρόπο να επαναδομούν τους κοινωνικοπολιτισμικούς κώδικες που έχουν χαραχτεί στο σώμα τους. Βασική πρόκληση της έρευνας ήταν ο σχεδιασμός και συντονισμός των μουσικοεκπαιδευτικών δράσεων να συμπεριλάβει κάθε αμφισημία και απρόσμενη πτυχή της κοινοτικής μουσικοεκπαιδευτικής εμπειρίας. Απαραίτητη προϋπόθεση για να συμβεί αυτό, ήταν η ανοικτότητα, η ευελιξία και η ανάληψη ρίσκου σε κάθε στιγμή και σε κάθε έκφανση των μουσικοεκπαιδευτικών, αλλά και των ερευνητικών πρακτικών. Η συνδυαστική μεθοδολογία της παρούσας έρευνας μπορεί να περιγραφεί ως καλλιτεχνική εκπαιδευτική έρευνα μέσα από την πρακτική. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από τις ανοιχτού τύπου συνεντεύξεις, τις οπτικοακουστικές καταγραφές και τις σημειώσεις πεδίου αναλύθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν θεματικά και παρουσιάζονται περιγραφικά. Τα συμπεράσματα της παρούσας έρευνας υποδηλώνουν πως μέσα από την απεριόριστη αποδοχή της παροδικότητας, της ασάφειας και της ρευστότητας, κάθε συνάντηση της παρούσας ερευνητικής πρακτικής αποτελούσε μία ανοιχτή πρόσκληση και ένα φιλόξενο καλωσόρισμα του οποιουδήποτε περαστικού συμμετέχοντα. Η συνεχής προσαρμογή στο ακαθόριστο, στο άγνωστο και στο δυναμικό εδώ και τώρα, απελευθέρωσε τη δημιουργική έκφραση των συμμετεχόντων, ξεπερνώντας στεγανά και περιορισμούς που συχνά χαρακτηρίζουν κατεστημένες προσεγγίσεις της σχολικής μουσική εκπαίδευσης.