Όψεις των μεταβολών του κομματικού συστήματος σε χώρες του τρίτου κύματος εκδημοκρατισμού: διερευνώντας τα αντί - κατεστημένα κόμματα στην Ελλάδα και τη Δημοκρατία της Τσεχίας

Abstract

This doctoral dissertation explores new party phenomena and especially the “anti-establishment” party, a new kind of party that emerged during the years of crisis and party-systems’ changes. Anti-establishment parties actively oppose current political elites, parties and political actors but they defense rigorously liberal democracy, the rule of law and democratic institutions. So, what defines anti-establishment parties, what are their main characteristics, their differences among other parties of the same party-system, how they enter into the party system and which is their left-right axis position? The comparative methodology sets the framework under which this thesis defines anti-establishment parties. More specifically it illustrates their political manifesto, their organizational structure and their placement into the political system. Additionally, it explores similarities with established parties -products of the classic cleavages- and also differences with anti-system parties -parties that try to decompose the current structure liberal democratic system-. Further, it explores the “River” party from Greece and the “ANO 2011” party from Czech Republic, which both emerged after major domestic political crisis. Conclusively, anti-establishment parties are crisis-products and their emergence is favored by party system fragmentation and high electoral variability. They incorporate political protest, by attacking the current political establishment, parties’ elites and current political personnel, but the defend liberal democracy. Despite they reject any self-placement into the left-right axis and choosing in contrary the forward-backwards distinction, their political manifesto offers political suggestions with left or right origination. Although they oppose established political parties, they show a relatively high degree of coalition potential. Their leader is a prominent figure, without past party-experience, whose previous successful professional experience is presented as an asset that guarantees political success.

Στόχος της διατριβής είναι η διερεύνηση νέων κομματικών φαινομένων που αναπτύσσονται την περίοδο της κρίσης στο πλαίσιο μεταβολών των κομματικών συστημάτων, τα οποίο ορίζουμε ως «αντι-κατεστημένα κόμματα». Τα αντί-κατεστημένα κόμματα ασκούν κριτική στο υφιστάμενο «κατεστημένο», τα υπόλοιπα κόμματα και τις πολιτικές ελίτ, υπερασπίζονται όμως τη φιλελεύθερη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τους θεσμούς του. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των αντί-κατεστημένων κομμάτων, ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές με τα υπόλοιπα κόμματα, πως ενσωματώνονται στα κομματικά συστήματα, πως τοποθετούνται έναντι των υπολοίπων κομμάτων και ποια είναι η τοποθέτησή τους στον άξονα αριστερά-δεξιά ; Αξιοποιώντας τη συγκριτική μέθοδο επιχειρείται η θεωρητική ανάλυση των αντί-κατεστημένων κομμάτων, με έμφαση σε στοιχεία του πολιτικού τους μηνύματος, της οργανωτικής τους δομής και της τοποθέτησής τους εντός του κομματικού συστήματος. Συγκεκριμένα, επιχειρείται σε συγκριτικό επίπεδο η ανάλυση ομοιοτήτων και διαφορών σε σχέση με βασικές κατηγορίες υφιστάμενων κομμάτων, όπως τα εδραιωμένα, δηλαδή κομμάτων που βασίζονται στις κλασικές διαιρετικές τομές αλλά και η αποτύπωση των διαφορών τους με τα αντί-συστημικά, κόμματα που επιθυμούν τη διάλυση του υφιστάμενου πλαισίου της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η σύγκριση εκτείνεται με την τοποθέτηση, από τη μία πλευρά, του κόμματος «Το Ποτάμι» από την Ελλάδα και από την άλλη του «ΑΝΟ 2011» από την Τσεχία τα οποία αναδείχθηκαν κατόπιν σημαντικών μεταβολών στα κομματικά συστήματα της χώρας τους. Συμπερασματικά, τα αντί-κατεστημένα κόμματα αποτελούν προϊόντα της κρίσης, η εμφάνισή τους ευνοείται από τον κατακερματισμό του κομματικού συστήματος και την υψηλή εκλογική μεταβλητότητα, ενώ τα ίδια ενσωματώνουν τη διαμαρτυρία επιτιθέμενα στις πολιτικές ελίτ και το πολιτικό προσωπικό των υφιστάμενων κομμάτων, υπερασπιζόμενα όμως παράλληλα το οικοδόμημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τους θεσμούς της. Αρνούνται την κατάταξη στον άξονα αριστερά-δεξιά, επιλέγοντας περισσότερο τη διάκριση μεταξύ «εμπρός και πίσω», ενώ στο πολιτικό τους πρόγραμμα διατηρούν προτάσεις τόσο αριστερής όσο και δεξιάς προέλευσης. Παρά τις διαφορές τους με τα εδραιωμένα κόμματα, εμφανίζονται θετικά στην προοπτική συμμαχιών, ενώ τέλος σημαντικό ρόλο στην επιτυχία τους διαδραματίζει ο ηγέτης τους, ο οποίος εμφανίζεται ως εξωτερικός παίκτης (outsider), χωρίς προηγούμενη κομματική συμμετοχή, με την προηγούμενη όμως επιτυχημένη κοινωνική και επαγγελματική του πορεία να προβάλλεται ως εχέγγυο πολιτικής επιτυχίας του κόμματος.