Κλασικές και σύγχρονες αντιλήψεις του τέλους της ιστορίας: η περίπτωση του Francis Fukuyama

Abstract

TargetWe investigate the organic relationship of the anthropological problematic of Fukuyama's theory about the end of history.In this direction, other issues that were approached:a) the influence of historical context, (both in terms of economic, social and politicalconditions, and in terms of the social and philosophical experience of each season), in the formulation of the end of history theory∙b) the relationship between the optimistic and pessimistic conception of history with the approach of human naturec) the basic terms -from the philosophy of history point of view- such as: freedom-necessity, personality-masses, the concept of the subject of Historyand finally, d) the relationship of the end of history with the state of peace or, conversely,the relationship of the end of history with the major and tragic issue of the war.Methodology-structureThe whole study is divided into two parts. The first part of this dissertation points critically on the most essential moments of classical philosophy of history in Kant, Hegel, Marx and Nietzsche. These approaches mainly revolve around the basic relationship that explores our study, the relationship between each anthropological problematic and the corresponding vision of the end of the story of these thinkers. The selection of specific philosophers dictated by weight and grandeur, they have to work itself Francis Fukuyama.The main (second) part on Fukuyama seeks, in particular, to "monitor" the anthropological problematic relationship with the formulation of a theory about the end of history. In this way, the respective chapters based on the need to initially expose the two main "pillars" of his thought Fukuyama: philosophy of history and the anthropological aspect of his work, who "meet" in the wording of the end of history. This distinction between the two central aspects that lead to the end of history is only for methodological purposes, as the same author's work is not divided strictly according to these criteria.Conclusions and results1. Without doubt, no conception of history can be understood without a general anthropological problematic. Essentially, the question that arises concerns the nature, direction and character of the anthropological problem. Specifically, the vision of the end of history by Fukuyama interwoven, even with a kind teleology, namely the recognition of an inner end (telos) in historical movement.2.In this point, from our side it is argued that the only kind of teleology which can establish open and not closed readings of history, is the teleology of human labor, that is a perception with no ethical or regulatory formalities and refers solely to the way by which man develops and creates itself through the deliberate production activity.Thus, the anthropological problem does not generally –but only under conditions- leads in perceptions about the end of history. But, as long as human nature is perceived as unchangeable, an open ground is created for a closed interpretation of history. Conversely ∙openness of history is based on acceptance of the variability of human nature.3.As far as the basic assumption of our doctoral thesis is concerned, it is finally confirmed, that Fukuyama's concept of the End of History is organically linked with an eclectic theory of human nature, which draws its inspiration mainly from classic philosophical approaches of ancient and modern times.4. In a second level of analysis, sometimes directly and sometimes indirectly, we can draw the conclusion that the main opponent of the theory of Fukuyama is Marxism. From this perspective, and given the long lag that occurs in the formation of a coherent approach to human nature in Marxist terms, emerges through the lines and the analysis above, the need for systematic research that answers from Marxist perspective on anthropological theories such as Fukuyama's.5. Furthermore, a systematic interdisciplinary future research could be focused on the development and implementation of a Marxist anthropological problematic, especially in conditions of acute social crises (war, defeat of revolutions, economic crises) or after them. In such a context, it is of great scientific interest a study on the conditions of formation of the "new man" in communism, both as a historical assessment of the experiences of the 20th century, as well as a historical perspective in the open, in any direction, modern world.6. From our side, we hold that the end of history is not an one-way tip that leads or has led, as Fukuyama insist, in the consolidation and the triumph of liberal democracy and capitalism. The end of history, just like a 'crossroads', as a final formulation of the dilemma "socialism or barbarism" can be understood. And in that sense, this is essentially the end of the pre-history of mankind.

Επιχειρείται να διερευνηθεί ο οργανικός δεσμός της ανθρωπολογικής προβληματικής του Fukuyama με τη θεωρία του για το τέλος της Ιστορίας. Στη διερεύνηση της κεντρικής μας υπόθεσης, τέθηκαν και προσεγγίστηκαν συναφώς ζητήματα που αφορούν:α) την επίδραση της ιστορικής συγκυρίας, τόσο από την άποψη των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών, όσο και από την άποψη του φιλοσοφικού και κοινωνικού βιώματος της κάθε εποχής, στη διατύπωση μιας θεωρίας για το τέλος της Ιστορίας∙β) τη σχέση ανάμεσα στην οπτιμιστική και την πεσιμιστική σύλληψη του ιστορικού γίγνεσθαι με την προσέγγιση της ανθρώπινης φύσηςγ) τις θεμελιώδεις και από φιλοσοφικοϊστορική άποψη σχέσεις ελευθερίας-αναγκαιότητας, προσωπικότητας-μαζών, την έννοια του υποκειμένου της Ιστορίας και τέλος, δ) τη σχέση του τέλους της Ιστορίας με την πραγματοποίηση της ειρήνης ή, αντίστροφα, τη σχέση του τέλους της Ιστορίας με μείζον και τραγικά επίκαιρο ζήτημα του πολέμου.Μεθοδολογία-δομήΗ όλη μελέτη χωρίζεται σε δυο μέρη. Το πρώτο μέρος της διατριβής αναδεικνύει κριτικά σε επιμέρους κεφάλαια τις πιο βασικές στιγμές της κλασικής φιλοσοφίας της Ιστορίας στους Kant, Hegel, Marx και Nietzsche. Πρόκειται για προσεγγίσεις που περιστρέφονται κυρίως γύρω από τη βασική σχέση που διερευνά η μελέτη μας, τη σχέση ανάμεσα στην εκάστοτε ανθρωπολογική προβληματική και στην αντίστοιχη θεώρηση του τέλους της Ιστορίας των συγκεκριμένων στοχαστών. Η επιλογή των συγκεκριμένων φιλοσόφων υπαγορεύεται από το βάρος και την περίοπτη θέση που έχουν αυτοί στο έργο του του ίδιου του Francis Fukuyama. Η μελέτη αυτή επιδιώκει, ειδικότερα, να «παρακολουθήσει» τη σχέση της ανθρωπολογικής προβληματικής με τη διατύπωση μιας θεωρίας για το τέλος της Ιστορίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα αντίστοιχα κεφάλαια βασίζονται στην ανάγκη να εκτεθούν αρχικά οι δυο βασικοί «πυλώνες» της σκέψης του Fukuyama: η φιλοσοφικοϊστορική και η ανθρωπολογική πτυχή του έργου του, οι οποίοι «συναντιούνται» στη διατύπωση του τέλους της Ιστορίας. Αυτή η διάκριση των δυο κεντρικών πτυχών που οδηγούν στο τέλος της Ιστορίας γίνεται για μεθοδολογικούς σκοπούς, καθώς το ίδιο το έργο του συγγραφέα δε χωρίζεται αυστηρά με βάση αυτά τα κριτήρια. Συμπεράσματα-αποτελέσματα1.Χωρίς αμφιβολία, καμία αντίληψη της Ιστορίας δεν μπορεί να νοηθεί γενικά χωρίς μια ανθρωπολογική προβληματική. Ουσιαστικά, το ζήτημα το οποίο τίθεται αφορά το είδος, την κατεύθυνση και το χαρακτήρα της ανθρωπολογικής προβληματικής. Ειδικότερα, η θεώρηση του τέλους της Ιστορίας από τον Fukuyama διαπλέκεται, μάλιστα, με ένα είδος τελεολογίας, δηλαδή την αναγνώριση ενός ενύπαρκτου σκοπού στην ιστορική κίνηση. 2.Στο σημείο αυτό, από την πλευρά μας υποστηρίζεται ότι το μόνο είδος τελεολογίας το οποίο μπορεί να θεμελιώσει ανοιχτές και όχι κλειστές αναγνώσεις για την Ιστορία, είναι η τελεολογία της ανθρώπινης εργασίας, η οποία χωρίς ηθικές ή κανονιστικές διατυπώσεις, αναφέρεται αποκλειστικά στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος αναπτύσσει και δημιουργεί τον εαυτό του μέσα από τη σκόπιμη παραγωγική του δραστηριότητα.Άρα, η ανθρωπολογική προβληματική δεν οδηγεί γενικά παρά υπό προϋποθέσεις σε αντιλήψεις για το τέλος της Ιστορίας. Στο βαθμό όμως που η ανθρώπινη φύση θεωρείται αναλλοίωτη, δημιουργούνται οι όροι για μια κλειστή ερμηνεία της Ιστορίας. Και αντιστρόφως∙ ο ανοιχτός χαρακτήρας της Ιστορίας εδράζεται στην αποδοχή της μεταβλητότητας της ανθρώπινης φύσης. 3.Ως προς τη βασική υπόθεση εργασίας της διδακτορικής μας διατριβής, επιβεβαιώνεται, λοιπόν, ότι η θεωρία του Fukuyama περί τέλους της Ιστορίας συναρτάται οργανικά με μια εκλεκτικιστική θεωρία για την ανθρώπινη φύση, η οποία αντλεί, κατά περίπτωση, την έμπνευσή της από κλασικές κυρίως φιλοσοφικές προσεγγίσεις των αρχαίων και νεότερων χρόνων. 4.Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάλυσης, άλλοτε με άμεσο και άλλοτε με έμμεσο τρόπο, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι βασικός αντίπαλος της θεωρίας του Fukuyama, στο πλαίσιο και της διεθνούς ιστορικής συγκυρίας, είναι ο μαρξισμός. Από την άποψη αυτή, και δεδομένης της μακρόχρονης υστέρησης που παρουσιάζεται στη συγκρότηση μιας συνεκτικής προσέγγισης της ανθρώπινης φύσης με μαρξιστικούς όρους, αναδεικνύεται, μέσα και από τις γραμμές της ανάλυσης που προηγήθηκε, η ανάγκη μιας συστηματικής έρευνας, που να απαντά από μαρξιστική σκοπιά στις ανθρωπολογικές προκείμενες θεωριών, όπως αυτή του Fukuyama για το τέλος της Ιστορίας, 5. Ακόμη ειδικότερα, μια συστηματική διεπιστημονική μελλοντική ερευνητική προσπάθεια θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην επεξεργασία και ανάπτυξη μιας μαρξιστικής ανθρωπολογικής προβληματικής, και μάλιστα σε συνθήκες οξυμένων κοινωνικών κρίσεων (πόλεμος, ήττα επαναστάσεων, οικονομικές κρίσεις) ή και μετά από αυτές. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον προσλαμβάνει η μελέτη των προϋποθέσεων της διαμόρφωσης του «νέου ανθρώπου» στον κομμουνισμό, τόσο ως ιστορική αποτίμηση των εμπειριών του 20ου αιώνα, όσο και ως ιστορική προοπτική στην ανοιχτή, σε κάθε ενδεχόμενο, εποχή που διανύουμε.6. Από την πλευρά μας, προς το παρόν και ολοκληρώνοντας αυτή τη συγγραφή, υποστηρίζουμε ότι το τέλος της Ιστορίας δεν είναι απόληξη ενός μονόδρομου που οδηγεί ή οδήγησε, ήδη, όπως θέλει να πιστεύει ο Fukuyama, στην παγίωση και στο θρίαμβο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του καπιταλισμού. Το τέλος της Ιστορίας, μόνο σα ‘σταυροδρόμι’, ως οριστική διατύπωση ενός διλήμματος μπορεί να νοηθεί: «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Και με αυτή την έννοια, πρόκειται ουσιαστικά για τέλος της προ-ιστορίας της ανθρωπότητας.