Στρατός και πολιτική εξουσία στη μετεμφυλιακή Ελλάδα (1949-1967)

Abstract

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να επιχειρήσει να διερευνήσει τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στο πολιτικό προσωπικό και το Σώμα των Αξιωματικών την περίοδο από τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου (1949) έως την επιβολή της δικτατορίας (1967). Ειδικότερα, επιχειρήθηκε να μελετηθεί ο ρόλος που έπαιξαν στην τελική κατάρρευση του κοινοβουλευτισμού τρεις οργανώσεις που έδρασαν κατά την εξεταζόμενη περίοδο στον Στρατό Ξηράς. Ο Ι.Δ.Ε.Α. (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) , ο/η Α.Σ.Π.Ι.Δ.Α ( Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδέα, Δημοκρατία, Αξιοκρατία) και η Ε.Ε.Ν.Α. (Ένωσις Ελευθέρων Νέων Αξιωματικών). Ο γράφων επιχείρησε μια συνθετική προσέγγιση του θέματος αξιοποιώντας κατά το δυνατόν περισσότερες πηγές, ελληνικές(Τύπος, Πρακτικά Βουλής, ιδιωτικές αρχειακές συλλογές) και ξένες (όπως τα αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών). Ο Ελληνικός Στρατός ευθύς μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στο εσωτερικό της χώρας. Καθώς όμως, ο ρόλος του στην επικράτηση του αστικού καθεστώτος υπήρξε κεφαλαιώδης, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να μην έχει-ή να επιδιώκει να έχει- πολιτικό ρόλο. Εξάλλου, ήδη από το 1945 στο εσωτερικό του στρατεύματος δρούσε μια εκτεταμένη οργάνωση, ο Ι.Δ.Ε.Α. Επιπλέον, το κύρος και οι υπερεξουσίες του Στρατάρχη Αλ. Παπάγου, δημιουργούσαν νέες περιπλοκές. Σταδιακά ο Ι.Δ.Ε.Α. αυτοαδρανοποιήθηκε, περιοριζόμενος σε μια δράκα ακραίων αξιωματικών περί τον Παπάγο. Αυτή η δράκα πρωταγωνίστησε στο περιβόητο κίνημα του 1951: κατά τον γράφοντα στόχος των κινηματιών δεν ήταν η κατάληψη της εξουσίας αλλά η παραμονή του Παπάγου ως κυρίαρχης μορφής στο στράτευμα. Μετά την αποτυχία του κινήματος όμως η αβελτηρία και η κοντόφθαλμη τακτική του πολιτικού κόσμου, του Στέμματος, και των Ηνωμένων Πολιτειών, άφησαν ατιμώρητους τους εμπλεκόμενους αξιωματικούς. Μετά το 1952, οι αξιωματικοί αυτοί υπό τη σκανδαλώδη εύνοια του Παπάγου αναδείχθηκαν στην ηγεσία του στρατεύματος. Αυτό ήταν και το οριστικό κύκνειο άσμα του Ι.Δ.Ε.Α, που έχοντας επικρατήσει πλήρως δεν είχε πλέον λόγο ύπαρξης. Το στράτευμα απέφυγε τον πειρασμό να καταλάβει την εξουσία το 1956, και σε γενικές γραμμές συνεργάστηκε ομαλά με τους πολιτικούς, έως το 1961. Ο «ανένδοτος αγώνας» δεν άφησε ανεπηρέαστο τον Στρατό, που κατηγορήθηκε για συμμετοχή στην αλλοίωση του αποτελέσματος των εκλογών της χρονιάς εκείνης. Σταδιακά, η νευρικότητα μιας μερίδας ακραίων μεσαίων αξιωματικών εντεινόταν και η πιθανότητα της αποτροπής μιας ανόδου του Κέντρου στην εξουσία να απασχολεί τη στρατιωτική ηγεσία. Όταν τελικά, το 1964, η Ένωση Κέντρου ανέλαβε τη διακυβέρνηση, υπήρξε μάλλον μετριοπαθής, αναγνωρίζοντας ουσιαστικά το αυξημένο ενδιαφέρον του Θρόνου για τις Ένοπλες Δυνάμεις. Όμως οι σχέσεις Κέντρου-Στέμματος, πέραν της προϋπάρχουσας δυσπιστίας επιδεινώθηκαν από τις αποκαλύψεις για την ύπαρξη του ΑΣΠΙΔΑ. Αν και η συγκεκριμένη οργάνωση κινούνταν κυρίως για την επαγγελματική ανέλιξη των μελών της, ο Θρόνος την αντιμετώπισε ως μέγιστη απειλή και εξώθησε σε παραίτηση την κεντρώα κυβέρνηση. Η πολιτική κρίση που ακολούθησε στην ουσία ευνοούσε τα σχέδια των συνωμοτών της Ε.Ε.Ν.Α.: τελικά ήταν εκείνοι που κατάφεραν τον Απρίλιο του 1967 να αδράξουν βίαια την εξουσία, εκμεταλλευόμενοι τα λάθη των υπολοίπων παραγόντων της δημόσιας ζωής.